- Po przeszło osiemdziesięciu latach od pierwszych wystaw dzieł polskich artystów w Egipcie, dzięki niezwykłej przychylności i gościnności Muzeum Sztuk Pięknych w Aleksandrii, mam przyjemność otworzyć ekspozycję zatytułowaną „Polscy artyści-malarze-żołnierze w Egipcie 1941-1946”. - powiedział wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, generalny konserwator zabytków dr Jarosław Sellin podczas uroczystego otwarcia wystawy prac polskich artystów - żołnierzy w Muzeum Sztuk Pięknych w Aleksandrii. Należy wiedzieć, że cała historia rozpoczęła się w 2012 roku, kiedy to Agnieszka i Jarosław Dobrowolscy, którzy kierowali biurem architektonicznym „Archinos” w Kairze, natknęli się na prace polskich artystów znajdujące się w Muzeum Sztuk Pięknych w Aleksandrii. Poszukując merytorycznego partnera – badacza sztuki polskiej na emigracji – nawiązali kontakt z profesorem Janem Wiktorem Sienkiewiczem, historykiem i krytykiem sztuki, kuratorem licznych wystaw, jedynym w Polsce profesorem posiadający specjalność: polska sztuka emigracyjna w XX wieku, a jednocześnie członkiem Rady Krajowej Stowarzyszenia "Wspólnota Polska".
Zainicjowało to starania związane ze zdobyciem środków na pełne rozpoznanie przechowywanych w Muzeum Sztuk Pięknych w Aleksandrii dzieł polskich artystów-żołnierzy, ich naukowe opracowanie, konserwację i ostatecznie prezentację szerszemu gronu odbiorców. Do projektu włączyło się Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Ambasada RP w Kairze, dzięki czemu dziewięć dzieł czterech polskich artystów z okresu II wojny światowej zostało poddanych pełnej konserwacji. W 80. rocznicę pierwszej wystawy dzieł polskich artystów w aleksandryjskim studio „L’Atelier” są one prezentowane na wystawie pt. „Polscy artyści-malarze-żołnierze w Egipcie 1941-1946”.
Tegoroczna prezentacja na nowo przedstawia dzieła autorstwa polskich żołnierzy – Józefa Jaremy, Edwarda Matuszczaka, Jerzego Młodnickiego i Kordiana Zamorskiego. Otwierając wystawę minister Selin przypomniał historię formowania się polskich sił zbrojnych, wskazując, że w ich skład weszli dawni żołnierze Wojska Polskiego, więźniowie gułagów, cywile, a wśród nich liczne grono artystów i ludzi kultury. Udziałem wielu z nich stał się los uchodźców, trauma straty bliskich, trudy wojennego szlaku oraz powojenna tułaczka, a wreszcie życie z dala od ojczyzny. Wydarzenia z 1939 roku i utrata terytorium, spowodowały, że poza granicami naszego kraju znalazły się miejsca, które przez wieki spełniały istotną rolę kulturotwórczą, jako ośrodki naukowe, centra życia religijnego i artystycznego.
Jednocześnie minister Selin podkreślił, że Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest świadome szczególnej odpowiedzialności w sferze ochrony naszej wielokulturowej spuścizny. We współpracy z ekspertami, konserwatorami zabytków, historykami sztuki, zarówno polskimi, jak i zagranicznymi, angażuje się w ratowanie i ochronę polskich zabytków poza granicami kraju.
W 2021 roku Ministerstwo skierowało do Aleksandrii Profesora Jana Wiktora Sienkiewicza, wybitnego specjalistę, historyka sztuki, badacza polskiej sztuki emigracyjnej, w celu rozpoznania i opisania obrazów znajdujących się w Muzeum Sztuk Pięknych w Aleksandrii. Następnie ze środków Ministerstwa zostały sfinansowane prace konserwacyjne, które przywróciły obrazom dawny blask – wskazał dr Jarosław Sellin.
Wiceszef resortu kultury podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do powstania wyjątkowej ekspozycji prac polskich artystów - żołnierzy armii gen. Andersa, w szczegółowości minister kultury Egiptu - Nevin Al-Kilani, ambasadorowi Polski w Egipcie - Michałowi Łabendzie, jak również kuratorom wystawy dyrektorowi Muzeum Sztuk Pięknych w Aleksandrii - Alemu Saidowi oraz prof. Janowi Wiktorowi Sienkiewiczowi. Wyraził nadzieję, że nowa przestrzeń wystawowa będzie inspirować do kolejnych, ambitnych pomysłów w polsko-egipskiej współpracy kulturalnej.
Wystawa oraz towarzyszący jej katalog z pewnością wzbudzą zainteresowanie niezwykłymi dokonaniami polskich artystów-żołnierzy, przyczynią się do podjęcia dalszych badań oraz do popularyzacji ich twórczości. Niech przypominają o historii i będą dowodem, że sztuka może rozwijać się nawet w najtrudniejszych czasach wojennej tułaczki, dając wytchnienie i wnosząc pierwiastek wolności. Niech będą dla wszystkich zwiedzających pięknym spotkaniem z polskim dziedzictwem, znajdującym się poza granicami kraju – podsumował wiceminister Jarosław Sellin.
W 2022 r. mija dziesięć lat od rozpoczęcia działań archiwalno-badawczych, a następnie naukowo-publikacyjnych wokół spuścizny polskich artystów-żołnierzy Brygady Strzelców Karpackich, dowodzonej przez pułkownika Stanisława Kopańskiego. Oddział został sformowany w Syrii rozkazem generała Władysława Sikorskiego z 12 kwietnia 1940 r., a 12 stycznia 1941 r. zreorganizowany według założeń brytyjskich pod nazwą Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich (SBSK). W maju 1942 r. Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich została włączona do 2 Korpusu Polskiego pod dowództwem generała Władysława Andersa.
Generał Anders, tworząc wojsko i wyznaczając bojowy szlak, brał pod uwagę wszystkie aspekty codziennego życia, a co najważniejsze planował przyszłość i myślał o odrodzonej ojczyźnie oraz jej przyszłych społecznych potrzebach. Do formacji należeli nie tylko zawodowi żołnierze, ale i cywile. Jako znawca i miłośnik sztuki, gen. Anders szczególnie traktował utalentowanych żołnierzy. Umożliwił im nie tylko prowadzenie licznych gazet, szkicowanie codzienności wojennej, tworzenie scenografii okolicznościowej (ołtarze polowe czy dekoracje świetlic), ale starał się wpływać na ich rozwój artystyczny i edukację.
Osiągnięcia artystyczne zarówno tych, którzy od początku byli żołnierzami SBSK, jak i tych, którzy z gen. Andersem wydostali się z niewoli sowieckiej do Iranu w 1942 r. jako żołnierze utworzonego z Armii Polskiej na Wschodzie 2 Korpusu, stały się znaczącą częścią naukowego opracowania pt. „Artyści Andersa. Continuità e novità” autorstwa prof. Jana Wiktora Sienkiewicza.
Muzeum Sztuk Pięknych w Aleksandrii zostało założone w 1904 r., kiedy władze miejskie otrzymały w darze od Edwarda Farida Heima kolekcję obrazów składającą się z 210 prac międzynarodowych artystów. W 1936 r. francuski kupiec baron de Menasha podarował willę w dzielnicy Moharram Bek w Aleksandrii na bibliotekę i galerię dzieł sztuki. Budynek został zniszczony podczas II wojny światowej. W 1954 r. powstała obecna siedziba muzeum, zbudowana w stylu modernistycznym w dzielnicy Moharam Bek w Aleksandrii.
Prof. Jan Wiktor Sienkiewicz historyk sztuki, krytyk sztuki i kurator. Pionier i najwybitniejszy badacz w zakresie sztuki i kultury polskiej na emigracji po 1939 roku. Według klasyfikacji KBN, jedyny w Polsce profesor historii sztuki posiadający specjalność: polska sztuka emigracyjna w XX wieku. Kieruje unikatowym w świecie w strukturach uniwersyteckich Zakładem Historii Sztuki i Kultury Polskiej na Emigracji w Katedrze Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Członek wielu krajowych i zagranicznych stowarzyszeń i towarzystw naukowych, w tym członek Rady Krajowej Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. W styczniu 2019 roku powołany przez Ministera Kultury i Dziedzictwa Narodowego na członka Rady Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA.
Tuż po upadku muru berlińskiego, jako pierwszy naukowiec w Polsce – wpierw w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, następnie w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie a od 2009 roku w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu – wprowadził na stałe do nauczania akademickiego zagadnienia dotyczące polskiej sztuki na emigracji po 1939 roku.
Jest autorem, współautorem i współredaktorem ponad 200 publikacji, w tym ponad 30 książek dotyczących kultury artystycznej w obrębie polskiej i europejskiej sztuki nowoczesnej a szczególnie polskiej plastyki i polskiego życia artystycznego poza Polską w XX i XXI wieku. Najważniejsze to: Marian Bohusz-Szyszko 1901-1995. Życie i twórczość, Lublin 1995; Polskie galerie sztuki w Londynie w drugiej połowie XX wieku, Londyn-Lublin 2003; Wojciech Falkowski. Paintings, Lublin 2005, Halima Nałęcz, Toruń 2007, Ryszard Demel. W drodze do tajemnicy światła/exploring the mysteries of light, Toruń 2010; Sztuka w poczekalni. Studia z dziejów plastyki polskiej na emigracji 1939-1989, Toruń 2012, Artyści Andersa. Continuità e novità, Warszawa-Toruń 2013 (II wyd. 2014, III wyd. 2016); Artyści Andersa. Uratowani z „nieludzkiej ziemi”, Warszawa-Londyn 2017; Art of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland & Republic of Ireland in 20th–21st Centuries and Polish–British & Irish Art Relation, Toruń 2015; Paris et les artistes polonais / Paris and the Polish Artists 1945–1989, Toruń 2018. Celem większości opracowań autorstwa Jan Wiktora Sienkiewicza jest przywrócenie polskiej XX-wiecznej historii sztuki dokonań artystycznych polskich plastyków tworzących na emigracji, a także określenie ich roli i udziału we współtworzeniu kultury krajów osiedlenia. Za wybitne zasługi w badaniach i w upowszechnianiu sztuki i kultury polskiej powstałej na emigracji, w 2014 roku odznaczony został przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis.
Zdjęcia: Serwis Rzeczypospolitej Polskiej
