Polacy w walce o wolność

20 marca 1921 r. na obszarze Górnego Śląska odbył się plebiscyt. Nie odzwierciedlał on rzeczywistego stanu narodowościowego prowincji, gdyż prawo głosu otrzymały osoby urodzone lub stale mieszkające na obszarze plebiscytowym. Za przynależnością do Polski opowiedziało się 479 000 osób, zaś do Niemiec 707 000 (w tym około 191 000 przybyłych na głosowanie spoza obszaru plebiscytowego).

W związku z tymi wynikami państwa koalicji zamierzały oddać Niemcom większość Górnego Śląska, w tym cały okręg przemysłowy. Polsce miały przypaść powiaty pszczyński i rybnicki.

W kwietniu 1921 r. POW, licząca już około 40 000 członków, podjęła przygotowania do akcji zbrojnej. Organizacja otrzymała wsparcie polskiego rządu, który mianował na jej komendanta ppłk. Macieja Mielżyńskiego (później dowodził ppłk Kazimierz Zentkeller). Również górnośląski niemiecki Selbschutz szykował się do militarnej konfrontacji.

Trzecie powstanie śląskie 1921

W tej sytuacji Wojciech Korfanty zrezygnował z obowiązków komisarza plebiscytowego i ogłosił się dyktatorem powstania. Walki rozpoczęły się w nocy z 2 na 3 maja. Peowiaccy wysadzili kilkanaście mostów na rzece Odrze i na północno-zachodniej granicy Śląska, odcinając obszar plebiscytowy od Niemiec. Po zaciętych walkach do 5 maja powstańcy opanowali teren powiatów: pszczyńskiego, rybnickiego, katowickiego, bytomskiego, tarnogórskiego, lublinieckiego, zabrzańskiego, gliwickiego oraz części raciborskiego i koźlańskiego. Polacy w zasadzie nie atakowali większych miast, by nie dopuścić do starć z wojskami alianckimi. Niemniej jednak opanowali m.in. Katowice, Bytom i Zabrze.

8 maja powstańcy obsadzili Górę św. Anny, zaś następnego dnia zdobyli Kędzierzyn i port w Koźlu, docierając do linii rzeki Odry. Tym samym większość obszaru plebiscytowego znalazła się pod władzą Polaków.

Rząd Rzeczpospolitej udzielił powstańcom pomocy politycznej, finansowej, kadrowej oraz w materiale wojskowym. Siły powstańcze, zasilane ochotnikami z Polski, osiągnęły stan około 60 000 żołnierzy, działającymi w czterech grupach: "Północ", "Wschód", "Południe" i "Środek".

Do 20 maja trwały walki pozycyjne. Następnego dnia Niemcy rozpoczęli kontrofensywę, zdobywając Górę św. Anny, zaś 4 czerwca wyparli powstańców z Kędzierzyna. Atakujący na niektórych odcinkach frontu odrzucili Polaków na odległość 15-20 km, lecz nie zdołali przerwać ich linii obrony.

Efekty osiągnięte przez powstańców oraz straty zadane Niemcom skłoniły tych ostatnich do podporządkowania się decyzjom aliantów, których wojska po 4 czerwca starały się rozdzielić walczących. 25 czerwca podpisano rozejm, w myśl którego siły niemieckie i powstańcze opuściły obszar plebiscytowy.

20 października 1921 r. mocarstwa podjęły decyzję o przyłączeniu do Rzeczpospolitej powiatów: katowickiego i pszczyńskiego oraz części raciborskiego, rybnickiego, zabrzańskiego, gliwickiego, bytomskiego, tarnogórskiego i lublinieckiego.

Polska otrzymała około 29% obszaru plebiscytowego z około 46% ludności. Była to część najbardziej uprzemysłowiona: obejmowała 53 (z 67) kopalń węgla, 10 (z 15) kopalń cynku i ołowiu, 9 stalowni i 22 (z 37) wielkie piece hutnicze. Po stronie niemieckiej pozostało (według ich danych) około 530 000 Polaków.

15 maja 1922 r. w Genewie została podpisana przez przedstawicieli Polski i Niemiec konwencja dotycząca Górnego Śląska. Od 17 czerwca oddziały Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Szeptyckiego rozpoczęły wkraczanie na jego teren.

16 lipca w Katowicach miał miejsce uroczysty akt przejęcia ziemi śląskiej.