Po przyjeździe do Poznania Ignacego Paderewskiego (26 grudnia 1918) odbyły się liczne manifestacje Polaków ku jego czci. W odpowiedzi Niemcy zaczęli w sposób prowokacyjny znieważanie flag polskich i alianckich.
27 grudnia rozpoczęły się spontaniczne starcia, które rychło przekształciły się w zorganizowane walki. W ciągu dwóch dni Polacy opanowali Poznań, zaś działania zbrojne ogarnęły teren całej Wielkopolski.
28 grudnia tymczasowym dowódcą powstania został mjr Stanisław Taczak, zaś 16 stycznia stanowisko dowódcy objął gen. Józef Dowbor-Muśnicki.
Oddział powstańczy na stanowiskach bojowych
Żołnierze 1 Pułku Ułanów Wielkopolskich
Stworzona armia powstańcza do połowy stycznia 1919 r. opanowała niemal całą Wielkopolskę. 8 stycznia Komisariat Naczelnej Rady Ludowej oficjalnie przejął władzę na wyzwolonym obszarze.
W drugiej połowie tego miesiąca Niemcy podjęli próbę stłumienia powstania. W tym celu jedno zgrupowanie ich wojsk uderzyło z rejonu Torunia i Bydgoszczy w kierunku Gniezna, lecz w wyniku walk pod Rynarzewem i Szubinem natarcie zostało powstrzymane. Druga grupa atakowała z okolic Rawicza i Milicza - również to działanie nie przyniosło Niemcom korzyści.
Mimo poniesionych strat (ponad 1700 zabitych i rannych) powstańcy do 16 lutego utrzymali zajęte stanowiska. Wówczas to, pod naciskiem państw Ententy, Niemcy podpisali w Trewirze rozejm z powstańcami. Od tej chwili walki przerwano, choć utrzymywano stan pogotowia wojennego. Formalnie Wielkopolska pozostawała dalej częścią państwa niemieckiego, ale powstanie było atutem na rzecz polskości tych ziem.
25 maja gen. Dowbor-Muśnicki podporządkował się Naczelnemu Dowództwu w Warszawie. Jego oddziały liczyły wówczas ponad 60 000 żołnierzy.
W wyniku traktatu pokojowego w Wersalu (28 czerwca 1919) teren Wielkopolski został w całości przyznany Polsce. 1 sierpnia uchwałą sejmu Wielkopolskę włączono w skład Rzeczpospolitej, zaś 20 sierpnia armię wielkopolską złączono z Wojskiem Polskim.
Poznań, maj 1919 r. Przybycie misji mocarstw sprzymierzonych. Ks. Adamski wita szefa misji, francuskiego gen. Dupont'a
Ignacy Jan Paderewski
Muzyk, światowej sławy pianista i kompozytor. W okresie I wojny światowej członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu, był jego przedstawicielem na terenie Stanów Zjednoczonych. Jego przybycie do Poznania przyczyniło się do wybuchu powstania wielkopolskiego. W 1919 r. premier i minister spraw Zagranicznych. Później mieszkał w Szwajcarii i USA. Podczas II wojny światowej przewodniczący Rady Narodowej na obczyźnie.
Zmarł 29 IV 1941 r. w Nowym Jorku. Odznaczony orderami Orła Białego, belgijskim orderem Leopolda 1 kl., brytyjskim orderem Imperium 1 kl., francuską Legią Honorową 1, 2 i 4 kl., włoskim orderem św. Maurycego i Łazarza 1 kl.
Stanisław Taczak
W okresie I wojny światowej służył w armii niemieckiej i Polskiej Sile Zbrojnej. Od 1918 r. w Wojsku Polskim. Był tymczasowym głównodowodzącym powstania wielkopolskiego. W 1920 r. dowodził brygadą i dywizją piechoty. Od 1923 r. gen. brygady, w 1930 r. przeniesiony w stan spoczynku. W 1939 r. dostał się do niewoli niemieckiej, w której przebywał przez cały okres wojny.
Zmarł 2 III 1960 r. w Malborku. Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości i francuską Legią Honorową 5 kl.
Naczelna Rada Ludowa
Utworzona w 1916 r. w Poznaniu jako nielegalny Komitet Międzypartyjny (potem Komitet Obywatelski). 11 XI 1918 r. ujawnił się, zmieniając wkrótce nazwę na Naczelna Rada Ludowa. 5 XII Sejm dzielnicowy w Poznaniu uznał ją za legalną władzę państwową i wyłonił Komisariat jako organ wykonawczy. Naczelna Rada Ludowa stanowiła władzę na objętym powstaniem obszarze.
Członkowie Komisariatu:
- ks. Stanisław Adamski i Władysław Seyda z Wielkopolski,
- Wojciech Korfanty i Józef Rymer ze śląska,
- Stefan Łaszewski z Pomorza,
- Adam Poszwiński z Kujaw.
Rada 19 VIII 1919 r. rozwiązała się.
Wojsko Wielkopolskie
W Wielkopolsce sformowano m.in.:
- 3 dywizje strzelców wielkopolskich,
- zawiązek dywizji strzelców pomorskich,
- 1 brygadę jazdy,
- 3 pułki artylerii lekkiej,
- 2 pułki artylerii ciężkiej,
- lotnictwo,
- służby,
- formacje Obrony Krajowej.
1 XI 1919 r. wojska wielkopolskie liczyły blisko 94 000 żołnierzy. Na ich uzbrojeniu pozostawało 572 działa, 214 moździerzy, 1015 karabinów maszynowych, 38 samolotów i 3 pociągi pancerne. Armia wielkopolska różniła się od uformowanej w centralnej Polsce nie tylko rotą przysięgi, ale także umundurowaniem i etatami organizacyjnymi oraz poziomem wyszkolenia.
Powstanie wielkopolskie, za: Dzieje Oręża Polskiego, Warszawa 2000.