Polonia brazylijska dokonałą rzeczy bezprecedensowej w swojej historii - język polski dołączył do grona języków urzędowych w Gminie Aurea w stanie Rio Grandę do Sul, obok języka portugalskiego, oficjalnego języka Federacyjnej Republiki Brazylii. To niewątpliwy dowód uznania dla wkładu naszych rodaków w rozwój społeczny i kulturalny Brazylii, a zwłaszcza miejsc, w których diaspora potomków polskich emigrantów - często z drugiej połowy XIX wieku - jest najliczniejsza.
Inicjatorem tego przedsięwzięcia jest Fabricio Vicroski (Wichrowski), działącz polonijny reprezentujący polską grupę etniczną w tak zwanyn Kolegium Sektorowym na rzecz Różnorodności Językowej w Rio Grande do Sul, Brazylia (Colegiado Setorial da Diversidade Linguística do Rio Grande do Sul). Wsparcie w tym procesie udzieliły BRASPOL - CentralnaReprezentacja Wspólnoty Brazylijsko-Polskiej, Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" oraz Instytutu Języka Polskiego.
Obecnie projekt na podstawie którego uznano język polski jako jeden z urzędowych przekazany zostanie do innych gmin brazylijskich, w których podobnie jak w Aurea znaczący odsetek mieszkańcó stanowią potomkowie polskich emigrantów. Należy liczyć, że spotka się z podobnym uznaniem i już niebawem zakres formalnego jego stosowania rozszerzy się w znaczącej skali.
Warto podkreślić, że projekt współurzędowość języka polskiego jest częścią większej inicjatywy. W planach jest inwentaryzacja i opracowanie funkcjonowania języka polskiego jako niematerialnego dziedzictwa kulturowego Brazylii, a w konsekwencji wpisanie go na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Skutkiem tego będzie - oprócz formalnego uznania - zobowiązanie prawne Republiki Brazylii do zachowania języka polskiego jako żywego świadectwa społecznego i kulturowego rozwoju kraju.
Zdjęcia z posiedzenia Rady Miejskiej Gminy Aurea. W środku inicjator prawa Fabricio Vicroski (Wichrowski). Fot: Renan Voievoda
Przed głosowaniem projektu w Radzie Miejskiej Aurea odczytany został list Prezesa Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" Dariusza Piotra Bonisławskiego.
Szanowni Państwo,
zawiła historia Polski sprawiła, że w Ameryce Południowej mieszka dzisiaj kilka milionów potomków polskich emigrantów. Najliczniejsza grupa przybyła do Brazylii i do regionu Misiones w Argentynie w drugiej połowie XIX wieku w poszukiwaniu lepszych warunków życia. Oddaleni od kraju Polacy nie zapomnieli nigdy o swoich korzeniach. W krajach tych powstawało dużo organizacji zrzeszających środowiska polskie. Tworzyły się szkoły, stowarzyszenia, zespoły folklorystyczne, budowano polskie kościoły. Prężna działalność tych organizacji spowodowała, że możemy dzisiaj obserwować i podziwiać silne przywiązanie do korzeni potomków polskich emigrantów, mimo że wielu z nich nie mówi już w języku polskim. Nie przeszkadza im to jednak w podtrzymywaniu polskiej tożsamości, kultury, religii.
Nasze Stowarzyszenie “Wspólnota Polska” od początku istnienia podziwia i wspiera działalność Polonii w Brazylii polegającą między innymi na organizowaniu wydarzeń polonijnych, obchodów, zajęć języka polskiego. Dzięki wytrwałej pracy oraz zaangażowaniu polonijni działacze nie tylko wpływają na dziedzictwo kulturowe Polski, ale również stanowią ważny wkład w dziedzictwo kulturowe Brazylii.
W imieniu własnym oraz członków Stowarzyszenia “Wspólnota Polska” pragnę przekazać Państwu wyrazy uznania za pracę włożoną na rzecz Polonii w gminie Aurea. Ustanawianie współurzędowości języka polskiego w gminie Aurea w stanie Rio Grandę do Sul, obok języka portugalskiego, oficjalnego języka Federacyjnej Republiki Brazylii jest wyrazem uznania Państwa ciężkiej pracy i zaangażowania. Jest również symbolicznym przykładem, który może być wzorem dla innych rejonów oraz krajów, w których mieszkają potomkowie polskim imigrantów.
Życzymy sukcesów w prowadzonej działalności polonijnej, kultywowanie więzi pomiędzy Polakami w kraju i za granicą. Wierzymy, że dzięki ustanowieniu współurzędowości języka polskiego w gminie Aurea będą Państwo kontynuować pracę ambasadorów Polski i mieć znaczący wpływ na zachowanie i przekazywaniu języka polskiego następnym pokoleniom.
Z wdzięcznością i szacunkiem
Prezes Stowarzyszenia "Wspólnota Polska"
Dariusz Piotr Bonisławski
A oto sam projekt prawa nr XX/2022 przyjętego w Gminie Aurea. Ze względu na historyczny wymiar zacytujemy do w całości.
Streszczenie: Przewiduje współurzędowość języka polskiego w gminie Aurea, stan Rio Grande do Sul.
Art. 1: Niniejszym ustanawia się współurzędowość języka polskiego w gminie Aurea- RS, obok języka portugalskiego, oficjalnego języka Federacyjnej Republiki Brazylii. Ustęp jedyny: Współurzędowość odbywa się bez uszczerbku dla języka portugalskiego, zgodnie z prawami językowymi gwarantowanymi przez Brazylijską Konstytucję Federalną, a w szczególności z postanowieniami artykułu 216, i ma na celu uznanie, docenienie oraz promocję języka polskiego, dziedzictwa językowego oraz niematerialną spuściznę kulturową związaną z polską imigracją w Brazylii.
Art. 2. Zatwierdzenie i usankcjonowanie niniejszej ustawy umożliwia Gminie:
I - Oficjalne uznanie znaczenia języka polskiego jako dziedzictwa historycznego i kulturowego związanego z polską imigracją na terenie gminy;
II - Wspieranie działań na rzecz waloryzacji i upowszechniania języka polskiego;
III - Zachęcanie do przekazywania tego dziedzictwa językowego przyszłym pokoleniom;
IV - Wspieranie tworzenia kursów języka polskiego;
V - Promowanie rozwoju działań oraz wydarzeń kulturalnych, artystycznych, turystycznych, a także pedagogicznych, których celem jest krzewienie polskiej historii i kultury poprzez stosowanie języka przywiezionego i zachowanego przez polskich imigrantów i ich potomków;
VI - Zachęcanie do rozwijania przedsięwzięć o charakterze państwowym na rzecz promocji oraz ochrony języka polskiego;
VII - Zachęcanie do używania języka polskiego równolegle z językiem portugalskim w oficjalnych uroczystościach oraz inicjatywach kulturalnych, takich jak audycje radiowe, imprezy gastronomiczne, obrzędy religijne, zespoły muzyczne, polskie pieśni i tańce ludowe;
VIII - Wspieranie używania języka polskiego w ramach działalności turystycznej w Gminie;
IX - Zachęcanie do posługiwania się językiem polskim w mowie i piśmie w sferze publicznej i prywatnej;
X - Propagowanie stosowania poprawnej pisowni terminów, słów, wyrażeń i nazwisk pochodzenia polskiego;
XI - Zapobieganie uprzedzeniom językowym wobec osób posługujących się językiem portugalskim z polskim akcentem;
XII - Docenianie wiedzy i praktyk lokalnych, które obejmują oraz sprzyjają zachowaniu i przekazywaniu wiedzy językowej właściwej dla języka polskiego;
XIII - Wspieranie używania języka polskiego w kampaniach reklamowych, na placach, pomnikach i znakach publicznych, a także w oznakowaniu prywatnych przedsięwzięć oraz miejsc komercyjnych.
Art. 3 Niniejsza ustawa wchodzi w życie z dniem jej opublikowania.
Uzasadnienie:
Wielość etniczno-kulturowa oraz wielojęzykowa jest jedną z głównych cech Brazylii. Wśród różnych narodów rodzimych i obcych, które integrują naród brazylijski są Polacy, których diasporę szacuje się obecnie na 5 milionów osób.
W latach 1772, 1793 i 1795 Polska była okupowana i podzielona przez obce państwa. W ciągu 123 lat kraj ten nie był suwerennym bytem, a ludność jego zniewolono. W XIX wieku wybuchały powstania i zrywy zbrojne mające na celu odzyskanie autonomii. Trudności wynikające z obcej dominacji pogłębiał pobór do służby wojskowej w państwach okupacyjnych oraz surowe nakazy ograniczające używanie języka polskiego. W tym właśnie kontekście do Brazylii przybyło wielu polskich imigrantów, w tym uczestnicy dwóch wielkich powstań XIX wieku (Powstanie Listopadowe i Powstanie Styczniowe). Dla wielu rodzin emigracja była postrzegana jako jedyna możliwość zapewnienia dzieciom nadziei na lepsze życie. Pod wpływem nieprecyzyjnej propagandy towarzystw żeglugowych Brazylię postrzegano jako "Ziemię Obiecaną". Miejsce dostatku i możliwości. Rzeczywistość okazała się jednak mniej romantyczna. Wyzwanie było trudne do przyjęcia. Polacy znaleźli tu naród w procesie formowania się, do którego wnieśli jednakże swój wkład.
Uruchomienie linii kolejowej i utworzenie Kolonii Erechim przyczyniło się do rozwoju kolonizacji w regionie Alto Uruguay na początku XX wieku, co zaowocowało przybyciem tysięcy Polaków do tego regionu, dając początek - obok innych miejscowości - dzisiejszemu powiatowi Aurea w stanie Rio Grande do Sul.
Mimo odzyskania niepodległości w 1918 r., wiek XX przyniósł Polsce ogromne wyzwania oraz wstrząsy polityczne i gospodarcze. To właśnie w tym kontekście obecna gmina Aurea ponownie stała się schronieniem dla nowych grup imigrantów.
Obecnie ślady i przejawy polskiej kolonizacji są widoczne w różnych aspektach życia codziennego, w gastronomii, architekturze, folklorze, religii, rzemiośle, wśród innych zwyczajów i tradycji, a także, co oczywiste, w zachowaniu i przekazywaniu języka przywiezionego przez imigrantów, jak również w specyficznym akcencie, jaki to dziedzictwo językowe nakłada na język portugalski, którym posługują się aktualnie potomkowie polskich imigrantów.
W Brazylii kampania nacjonalizacyjna przeprowadzona w okresie Estado Novo miała niszczące skutki dla języków spuścizny kulturowej. Szkoły i stowarzyszenia były zamykane. Prasa obcojęzyczna lub dwujęzyczna była tłumiona. Prześladowano osoby posługujące się językami obcymi. Ta przemoc stosowana przez państwo brazylijskie była szkodliwa nie tylko dla języka polskiego, ale także dla innych języków obcych używanych w tym czasie w Brazylii.
W rezultacie używanie polszczyzny ograniczało się głównie do środowiska rodzinnego i prywatnego, co powodowało nie tylko strach, ale także stopniowe porzucanie i zapominanie języka. Do tych negatywnych czynników dochodzi jeszcze prawie całkowity zanik umiejętności czytania po polsku - nawet wśród osób posługujących się językiem polskim - oraz powtarzające się błędy w pisowni polskich nazwisk w aktach notarialnych i rejestracyjnych, skutkujące różnymi pisowniami i błędami nawet wśród członków tej samej rodziny.
Współurzędowość języka polskiego w Aurea jest okazją do symbolicznej waloryzacji i uznania wiedzy językowej przywiezionej przez imigrantów, a także formą sprawiedliwości społecznej, która ma na celu skorygowanie przemocy językowej z przeszłości, nobilitując wszystkie formy wiedzy, wiary oraz zasobów ludowych związanych z językiem polskim w Brazylii.
W związku z powyższym mam gorącą nadzieję, że petycja ta zostanie uroczyście przyjęta i rozpatrzona na sesji plenarnej tej zacnej Izby Ustawodawczej oraz że uzyska pełną aprobatę jej przedstawicieli, demokratycznie wybranych przez naród.
Autor wniosku: Fabricio Jose Nazzari Yicroski
Aurea-RS, marzec 2022 r.
Upadek cesarstwa, wprowadzenie republiki i zniesienie niewolnictwa w Brazylii (1888–1889) otworzyły ten kraj szerzej na migrację z Europy.
Pierwsi polscy imigranci pojawili się w Brazylii już na początku drugiej połowy XIX wieku, jednakże zorganizowane grupy pojawiły się w roku 1869 w stanach Santa Catarina i Parana, od roku 1875 zaś zaczęli przybywać do stanu Rio Grande do Sul. Jednym z przywódców polskiej społeczności był w tym czasie Edmund Saporski. Jednakże największa fala imigrantów miała dopiero nadejść. W roku 1890 zaczyna się gorączka brazylijska. Wśród niewykształconych ludzi krążyły trudne do zweryfikowania opowieści o czekających w Brazylii skarbach, ziemi darowanej chłopom czy nawet braku konieczności jakiejkolwiek pracy wobec obfitości plonów urodzajnej ziemi. Niemożliwe jest ustalenie dokładnej liczby Polaków – z trzech państw zaborczych – którzy wyjechali do Brazylii. Do roku 1914 do Brazylii przybyło 104 196 osób pochodzących z ziem polskich. Uważa się ich za wychodźców, ponieważ emigrowali do Brazylii bez polskich dokumentów.
Los osób, które zdecydowały się poszukać lepszych warunków egzystencji za oceanem nie należał do najłatwiejszych. Wiele z nich z powodzeniem podjęło pracę, wiele nie poradziło sobie ze zmianą otoczenia. Natomiast dla wszystkich wyczerpująca podróż i początki egzystencji na nowym kontynencie stanowiły niezwykle trudne doświadczenie.
W owym czasie niewiele wiedziano o powodzeniu emigracji. Rosyjska cenzura zatrzymywała napływające do polskich rodzin listy z Brazylii. DOpiero za sprawą Adolfa Dygasińskiego i jego "Listów z Brazylii" do kraju zaczęły napływać prawdziwe informacje. Dygasiński jako dziennikarz „Kuriera Warszawskiego” w 1890 roku został wysłany w podróż, aby na własne oczy zobaczyć i opisać dla wszystkich czytelników w kraju warunki, w jakich żyją nowo przybyli imigranci. Ważny dla polskiego społeczeństwa temat emigracji zarobkowej do Ameryki Południowej stał się dzięki temu przedmiotem dyskusji. Listy Dygasińskiego możemy określić mianem reportaży naocznego świadka. Z wrażliwością poetki to samo zagadnienie podjęła Maria Konopnicka. Efektem jej studiów był poemat "Pan Balcer w Brazylii", wydany w 1910 roku.
Od samego początku polscy imigranci zakładali polskie osady, jak Orle, Warta, czy Nova Dantzig (dzisiejsze Cambé, tu jednak dominowali niemieckojęzyczni emigranci z Gdańska), organizowali się w lokalne społeczności, gdzie tworzyli szkoły, budowali kościoły. Z czasem zakładano grupy muzyczne, taneczne i teatralne. Społeczność żyła po polsku, powoli adaptując się do brazylijskości.
Do roku 1938 emigranci zawierali małżeństwa głównie pomiędzy sobą, podstawowym językiem był język polski, a polskie tradycje i styl bycia kultywowany. W 1929 r. mieszkało w Brazylii ok. 230 tys. Polaków. Osiedlili się oni głównie w stanie Parana (120 tys.), w stanie Rio Grande do Sul (80 tys.), w stanie Santa Catarina (20 tys.) i w stanie São Paulo (5 tys.). Około 95% ogółu emigracji polskiej osiadło na roli, a pozostali reprezentowali ludność rzemieślniczo-robotniczą. Inteligencja stanowiła znikomy procent.
W 1920 r. powstał związek polskich towarzystw Kultura, a rok później utworzono związek polskich szkół katolickich Oświata. Stowarzyszenia te zorganizowały szkolnictwo polskie, liczące 113 szkół, do których uczęszczało ok. 6 tys. dzieci. Ponadto działały związki nauczycielskie, zrzeszenia rolnicze i liczne organizacje sportowe, zgrupowane w Związku Towarzystw Sportowych. Polską prasę reprezentował bezpartyjny tygodnik „Gazeta Polska”, założony przez Karola Szulca w 1892 oraz pismo – również tygodnik – „Lud”. W okresie międzywojennym zaczęło wychodzić jeszcze kilka pism polonijnych, poświęconych głównie szerzeniu oświaty. Istniały również kluby sportowe takie jak SEF Junak Kurytyba i SE Sokół Porto Alegre. W Ponta Grossa powstała w roku 1930 pierwsza polskokatolicka parafia Polskiego Kościoła w Brazylii.
W 1938 roku prezydent Getúlio Vargas rozpoczął proces nacjonalizacji. Zamykane były szkoły, w których językiem wykładowym był język inny niż portugalski, zakazywano używać języków imigrantów. Spowodowało to wielkie szkody, kolejne pokolenia polskich emigrantów utraciły kontakt z Polską.
Po wojnie w Polsce spadło zainteresowanie sprawami Polonii, także brazylijskiej. W Brazylii Polska była postrzegana jako kraj zniszczony wojną, nie interesujący się diasporą. Przedstawiciele Polonii dalej tracili kontakt z Polską, zanikł zwyczaj czytania po polsku i zainteresowania biegiem wydarzeń w Polsce. Rok 1978 przyniósł zmiany, gdyż wybór polskiego papieża odrodził w Brazylijczykach polskiego pochodzenia zainteresowanie krajem.
W roku 1990 powołany został Braspol – Centralna Reprezentacja Wspólnoty Brazylijsko-Polskiej w Brazylii, który ma za zadanie odrodzenie poczucia polskości w potomkach polskich emigrantów. Polskie społeczności zaczęły się organizować. Rozpoczęto promowanie odtwarzania polskich tradycji, obecnie odprawia się msze po polsku, powstają grupy taneczne i muzyczne, organizuje się spotkania pomiędzy Polakami z różnych regionów.
Opracowanie: Polonijna Agencja Informacyjna
