W trzydziestolecie istnienia Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" przypominamy wydarzenie, które legło u podstaw wszelkiej aktywności polonijnej oraz misji realizowanej przez "Wspólnotę Polską" w kolejnych latach. Była nim konferencja "Kraj Emigracja" zorganizowana w dniach 26-30 X 1990 r. w Rzymie, pod patronatem Ojca Świętego Jana Pawła II, w której uczestniczyło 89 przedstawicieli organizacji polskich i polonijnych z 22 krajów świata, oraz 24-osobowa delegacja „Wspólnoty Polskiej". W konferencji udział wzięli także duszpasterze Polaków poza granicami kraju wraz z delegatem Prymasa Polski do spraw duszpasterstwa emigracji ks. bp. Szczepanem Wesołym. Konferencję zaszczycił swą obecnością ks. kard. Józef Glemp, Prymas Polski.
Uroczyste spotkanie przedstawicieli Polaków ze Wschodu i Zachodu oraz z kraju rozpoczęło się 26 X 1990 r. liturgią Mszy Świętej, sprawowaną w Bazylice Świętego Piotra, przed ołtarzem jego Katedry, przez ks. kard. Józefa Glempa, ks. bp. Szczepana Wesołego i ks. bp. , Zygmunta Kamińskiego wraz z kilkudziesięcioma polskimi kapłanami obecnymi w Rzymie.
Inauguracja obrad plenarnych konferencji nastąpiła w sali Augustinianum w centrum Rzymu i zgromadziła, oprócz przybyłych ze świata delegatów, także obserwatorów spośród Polonii rzymskiej. Obrady otworzyli i wspólnie im przewodniczyli marszałek Senatu prof. Andrzej Stelmachowski - prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska" i inż. Stanisław Orłowski - przewodniczący Rady Koordynacyjnej Polonii Wolnego Świata. W prezydium zasiedli przedstawiciele Zachodu - Czesław Zychowicz ze Zjednoczenia Polskiego w Wielkiej Brytanii, Krzysztof Lańcucki z Rady Naczelnej Polskich Organizacji w Australii, ks. bp Szczepan Wesoły, Bolesław Natanek z Kongresu Polonii Francuskiej, ks. Franciszek Mrowiec rektor Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech, oraz Wschodu - Olga Przyłucka z Kazachstanu, Tadeusz Gawin z Białorusi i Jan Sienkiewicz z Litwy.
Obrady zainaugurowało wystąpienie Księdza Prymasa, po którym głos zabrał duszpasterz emigracji ks. bp Szczepan Wesoły. Następnie zostały odczytane listy od premiera Tadeusza Mazowieckiego i ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego. Referaty wprowadzające przedstawili: w imieniu delegacji „Wspólnoty Polskiej" senator Anna Bogucka-Skowrońska, Zachodu - Ryszard Zakrzewski minister do spraw kraju w Rządzie RP na Uchodżstwie, oraz Wschodu - Ita Kozakiewicz przewodnicząca Związku Polaków na Łotwie.
Dnia 27 X 1990 r. w sali Domu Polskiego Jana Pawła I1 przy Via Cassia kontynuowane były obrady - toczyła się dyskusja plenarna, w czasie której przedstawiciele organizacji polskich z całego świata prezentowali swoje stowarzyszenia i omawiali ich stanowisko wobec głównych tez referatów.
W niedzielę 28 X 1990 r. wszyscy uczestnicy konferencji udali się na Monte Cassino, gdzie na polskim cmentarzu wojskowym ks. bp Zygmunt Kamiński celebrował wraz z obecnymi na konferencji księżmi Najświętszą Ofiarę, podczas której ekumeniczną modlitwę za zmarłych odmówił ks. bp Zdzisław Tranda z Kościoła Ewangelicko-Reformowanego. Następnie marszałek Senatu prof. Andrzej Stelmachowski i przewodniczący Rady Narodowej Zygmunt Szadkowski złożyli wieniec pod pomnikiem poległych i wiązanki kwiatów na grobie gen. Władysława Andersa, gen. Bronisława Ducha i ks. bp. Gawliny.
W drodze powrotnej do Rzymu, podczas pikniku nad Morzem Tyrreńskim, w pobliżu miejscowości Gaeta doszło do tragedii, która wstrząsnęła uczestnikami spotkania. Podczas kąpieli utonęła w morzu Ita Kozakiewicz, przewodnicząca Związku Polaków na Łotwie i poseł parlamentu łotewskiego. W poniedziałek 29 X 1990 r. rano odprawiona została w kaplicy Domu Jana Pawła II Msza Św. za duszę śp. Ity Kozakiewicz.
Tego dnia wszyscy uczestnicy konferencji zostali przyjęci na audiencji prywatnej u Ojca Świętego Jana Pawła II. Spotkanie było ogromnym przeżyciem dla wszystkich zebranych, pierwszy raz tak licznie reprezentujących Polonię z całego świata, tych z Zachodu i Wschodu.
Słowa Jana Pawła II podczas audiencji
Drodzy Bracia i Siostry, umiłowani Rodacy,
Z Polonią całego świata spotykałem się wiele razy: tu, w Rzymie, i w innych miejscach, ale takiego spotkania jak dzisiejsze jeszcze nie było. Posiada ono charakter wyjątkowy. Razem zgromadziła się Polonia, Polacy zamieszkali za granicą oraz przedstawiciele z Kraju.
(…)
Powiedziałem na wstępie, że jest to spotkanie wyjątkowe, gdyż jest wynikiem nowej sytuacji, w jakiej znalazła się Polska, Europa i cały świat. Jest to spotkanie szczególne, bo został nawiązany pierwszy oficjalny kontakt z Polonią i Polakami całego świata. Przypominają mi się słowa, jakie wypowiedziałem do Polaków w Londynie w dniu trzydziestym maja 1982 roku. Mówiłem wówczas: nie można o Was myśleć, wychodząc od pojęcia „emigracja" trzeba myśleć, wychodząc od rzeczywistości „Ojczyzna".
(…)
Dzisiaj są wśród nas obecni Polacy, delegaci Polaków zamieszkałych na Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie, w Czechosłowacji, Węgrzech i w Rumunii. Nie są oni emigracją, ale zechcieli uczestniczyć w tym spotkaniu Polonii i Polaków. ... Do nich kieruję gorące słowa powitania, cieszę się wspólnie z nimi i razem z nimi dziękuję Bogu serdecznie za ten upragniony dar spotkania. Wasza historia nacechowana jest tragizmem. Zachowaliście jednak wiarę ojców. Łączy Was tradycja wieloletniej, heroicznej walki o utrzymanie własnej narodowości. Jesteście bogaci doświadczeniami lat walki o zachowanie i umocnienie swej tożsamości. Nigdy nie zapomnieliście o Ojczyźnie dzięki Waszemu przywiązaniu do polskiej tradycji i legendarnemu wprost patriotyzmowi.
(…)
Możemy być dumni z tego, co mamy. Dlatego tak bardzo ważne jest, by czuć się Polakiem, mieć świadomość polskich korzeni, które sięgają tysiąca lat, a czerpią swą siłę z chrześcijańskiej wiary i kultury europejskiej. Świadomość tych związków, a zarazem świadomość wartości własnej kultury pomogą nam właściwie ocenić samych siebie i zwiększą poszanowanie kultury innych narodów. Jesteśmy odpowiedzieli za Polskę, za to, co ona stanowi, i za to, co od niej otrzymaliśmy i otrzymujemy.
(…)
Ojczyzna, to nasza wspólna Matka, to nasz wielki zbiorowy obowiązek. Jesteśmy za nią odpowiedzialni.
Wszystkich polecam Bogu w modlitwie i proszę Panią Jasnogórską, aby opiekowała się naszą Ojczyzną i wszystkimi Polakami w kraju i poza jego granicami.
W godzinach popołudniowych uczestnicy konferencji podzielili się na trzy komisje problemowe: komisji do spraw Zjazdu w Polsce współprzewodniczyli senator Anna Bogucka-Skowrońska i minister Ryszard Zakrzewski; komisji do spraw współdziałania Polaków Wschodu i Zachodu - ks. prałat Kazimierz Świątek i prof. Sławomir Kalembka; zaś komisji do spraw współpracy z krajem mec. Marek Malicki i Tadeusz Wantuła.
Dnia 30 X 1990 r. plenarne zebranie uczestników konferencji uchwaliło deklarację Konferencji „Kraj - Emigracja" i przyjęło jako załączniki do niej wnioski wypracowane przez komisje problemowe. Zebrani uchwalili także posłanie do Kongresu Polonii Amerykańskiej, apel do rządów i narodów Europy Wschodniej, oświadczenie w sprawie ustanowienia stypendium im. Ity Kozakiewicz. Wystosowano także listy do premiera Tadeusza Mazowieckiego i premiera Rządu RP na Uchodźstwie Edwarda Szczepanika oraz telegramy kondolencyjne do parlamentu Łotwy i Związku Polaków na Łotwie.
Zamknięcia konferencji dokonali marszałek Senatu prof. Andrzej Stelmachowski i inż. Stanisław Orłowski, podkreślając historyczny wymiar spotkania rzymskiego.
Po południu delegaci udali się do polskiego kościoła pod wezwaniem Świętego Stanisława Kostki, gdzie uczestniczyli we Mszy Świętej celebrowanej przez księży biskupów Szczepana Wesołego, Zygmunta Kamińskiego i Jerzego Dąbrowskiego.
Po Mszy Świętej uczestnicy konferencji spotkali się z ks. bp. Szczepanem Wesołym w salach Polskiego Hospicjum.
Uczestnicy pierwszego spotkania Polaków oraz osób pochodzenia polskiego z całego świata wyrażają przekonanie, że ma ono charakter przełomowy w historii stosunków Kraju z wielomilionową diasporą polską. Spotkanie stało się świadectwem prawdy o losach Polaków żyjących we wszystkich stronach świata, w tym szczególnie doświadczonych Polaków ze Wschodu.
Podjęte zostało dzieło zbliżenia i współpracy między wszelkimi środowiskami i organizacjami, uwzględniające wielopłaszczyznowe ich zróżnicowanie. Podjęte zostało dzieło budowania wspólnoty.
Z wdzięcznością i poczuciem odpowiedzialności przyjmujemy błogosławieństwo Ojca Świętego Jana Pawła II udzielone uczestnikom Konferencji. Wyrażamy uznanie dla zasług Kościoła katolickiego a także innych Kościołów, w staraniach o podtrzymywanie polskości, o godność człowieka w Polsce i poza jej granicami.
Dostrzegamy wielką rolę duszpasterstwa emigracyjnego a szczególnie duszpasterzy na Wschodzie. Wyrażamy uznanie dla wielkiego ruchu społecznego „Solidarności" - za rozpoczęcie przemian moralnych, społecznych i politycznych w Polsce i w innych krajach Europy Wschodniej. Uznając zasługi obecnego Rządu Rzeczypospolitej Polskiej w podjęciu starań o przywrócenie praw i zadośćuczynienie krzywdom wyrządzonym Polakom zamieszkałym poza krajem, apelujemy o kontynuowanie tych działań. Dziękujemy także Rządowi RP na Uchodźstwie oraz emigracji niepodległościowej za ich udział w walce o odzyskanie wolności i suwerenności naszego narodu.
Konferencja ukazała ogrom potrzeb Polaków na Wschodzie w zakresie zagwarantowania podstawowych praw człowieka: prawa do wolności religijnej, języka ojczystego, zdobywania wiedzy, rozwijania kultury i zachowania pomników przeszłości narodowej. Uczestnicy podjęli konkretne zobowiązania dotyczące pomocy stypendialnej i patronowania nad organizacjami polskimi na Wschodzie.
Zdając sobie sprawę z dotychczasowych zasług w tym zakresie Emigracji Wolnego Świata oraz wysiłków Polaków w Kraju, zwłaszcza w ostatnich latach, wzywamy do kontynuowania i koordynacji tych działań.
(...)
Konferencja uznała za celowe zwołanie w kraju Zjazdu Polaków Świata w I I połowie 1991 roku, na który złoży się konferencja delegatów organizacji oraz spotkanie ogólne. Rozważony na nim zostanie program pełnej współpracy wszystkich środowisk. Będzie ono również okazją do wielopokoleniowego, odświętnego spotkania wszystkich poczuwających się do związku z Polską i polskością.
(...)
Rzym, 30 października 1990 r.
SŁOWA JANA PAWŁA II DO POLONII
Temat referatu: "Kraj - Emigracja" stanowi skrót myślowy. O jaką relację chodzi i co znaczy "Kraj", a co "Emigracja"?
Temat referatu: Emigracja - Polonia - Kraj
Temat referatu: Spojrzenie ze Wschodu