Gdy we Wspólnocie Polskiej pojawiają się Prezes Rady Naczelnej Polonii Australijskiej Małgorzata Kwiatkowska i Dyrektor Polskiej Szkoły Sobotniej Dzielnic Północnych (North Shore Polish Saturday School) z Sydney Elżbieta Cesarski to znak, że będzie dyskusja o potrzebach Polonii na kontynencie, na którym - jak twierdzili nasi przodkowie z europejskiej perspektywy - ludzie chodzą do góry nogami. My, współcześni, wiemy doskonale, że to nie jest prawda. Nasi rodacy stąpają tam twardo po ziemi, i bynajmniej nie z głową w chmurach, co udowodniła rozmowa z Przewodniczącym Zarządu Krajowego Stowarzyszenia "Wspólnota Polska" Tomaszem Różniakiem. I mimo, że Australijczyków polskiego pochodzenia jest tylko ok. 1,08% populacji, to ich aktywność jest znacząca i widoczna dla kultury tego odległego kraju, a co za tym idzie wymaga stałego wsparcia i mocnych więzi z ojczyzną.
Tematów i problemów (tak, niestety, to stały wątek życia polskiej diaspory) było co niemiara, a ich skala - chociażby ze względu na fakt, że obszar Australii jest około 30 razy większy niż Polska - bardzo duża.
Działalność organizacji polonijnych, edukacja polska realizowana w różnorodnych formach (tu znowu aspekt wielkich odległości) od stacjonarnej do zdalnej za pośrednictwem Internetu, wielkie wydarzenia kulturalno-społeczne znaczące dla kultury tego kraju jak festiwale folklorystyczne, warsztaty artystyczne, koncerty chociażby Festiwal PolArt w Sydney - największe i najstarsze poza Polską święto polskiej kultury i sztuki, prezentujące taniec, muzykę, teatr, literaturę i sztuki wizualne. Pokazuje szerokie spektrum polskiej sztuki, od tradycyjnego folkloru po współczesne formy i - co ważne - daje możliwość uczestnictwa artystom i publiczności z całej Australii i Nowej Zelandii. Festiwal odbywa się w różnych stolicach stanowych Australii co trzy lata. Najbliższy Festiwal PolArt 2025, jubileuszowy (50 lat istnienia), odbędzie się w Adelajdzie, Australii Południowej, w dniach od 27 grudnia 2025 do 5 stycznia 2026 roku. Festiwal gościć będzie ponad 500 artystów integrując nie tylko polską diasporę, ale również Australijczyków innego pochodzenia (wszak tam każdy ma w jakimś sensie status lub pochodzenie emigranta) wokół polskiej kultury. Zważywszy na rodzinny i wielopokoleniowy charakter tego przedsięwzięcia nie ma lepszej wizytówki naszego kraju na Antypodach.
Domeną PolMusicA jest dziedzina, którą według greckiej tradycji opiekowała się Euterpe. I chociaż wśród artystów związanych z przedsięwzięciami PolMusicA próżno szukać kogoś, kto grałby na jej ulubionym aulosie (starożytny instrument z grupy aerofonów stroikowych, coś w rodzaju fletu, piszczałki), to skutecznie wspiera instrumentalistów i wokalistów występujących chociażby w Konkursie Polskiej Muzyki w Australii. Polish Music Competition przyciąga dzieci i młodzież do lat 17 z całej Australii, ale warunkiem jest prezentowanie utworów wyłącznie polskich kompozytorów. Królują fortepian, i instrumenty strunowe (skrzypce, altówka, wiolonczela) i wokal. Tegoroczne półfinały odbędą się 21 września w Melbourne i i 27 września w Sydney, a finał 5 października w Melbourne. To przykład wzorowej współpracy Polonii australijskiej z ojczyzną i wspaniała promocja naszej kultury! Nad całością czuwa Towarzystwo Polskiej Kultury w Wiktorii z Grzegorzem Machnackim na czele, a przewodniczącym jury konkursu jest wybitny pianista i pedagog o międzynarodowej renomie, profesor Paweł Zawadzki z Akademii Muzycznej we Wrocławiu.
Nie samą kulturą Polonia australijska oczywiście żyje. Prężnie działa i rozwija się przyciągając młode pokolenie harcerstwo. W tak "młodym" w skali historii świata kraju dziwić może sędziwy wiek polskich organizacji, ale przywołane ZHP obchodzi właśnie swoje 75-lecie. Gdy to piszemy w Melbourne za chwilę rozpocznie się bal ZHP Podhale w Klubie Albion. Jeszcze można się tam wybrać...
Pamięć o polskiej historii i tradycji realizowana jest na wiele sposobów. Niewątpliwie widowiskowym, ale też znaczącym z perspektywy podtrzymywania narodowej tożsamości, jest Bieg Niepodległości 1918, zainicjowany kilka lat temu przez Stowarzyszenie "Wspólnota Polska" z okazji 100. rocznicy odzyskania przez nasz kraj niepodległości w 1919 roku, i z wielkim rozmachem zaimplementowany w Australii. Oprócz manifestacji polskości jest okazją do integracji, opowiedzenia o naszych niełatwych losach ale też sukcesach Australijczykom, co należy dodać, otwartym na inne kultury, ciekawym dziejów odległej Europy. Bieg zwyczajowo połączony jest z oficjalnymi obchodami polskiego Święta Niepodległości o którym skrupulatnie pamięta społeczność naszych rodaków.
Wspomnieliśmy o edukacji polonijnej i jej specyfice wynikającej z wielkiego obszaru kontynentu. Oprócz licznych placówek szkolnych (wymienienie ich zajęłoby zbyt dużo miejsca) działają również organizacje zrzeszające, tzw. "Parasolowe" jak Komisja Oświatowa Polonii Australijskiej (KOPA), Dział Szkolny Federacji Polskich Organizacji w Wiktorii, Polskie Towarzystwo Edukacyjne w Wiktorii, Polska Macierz Szkolna w Nowej Południowej Walii, Zrzeszenie Polskich Nauczycieli w Australii, Polska Macierz Szkolna w Australii Południowej Inc., Stowarzyszenie Polskich Profesjonalistów (SPPA). Ich rolą jest m.in. organizacja szkoleń i konferencji nauczycieli, gdyż stosowny poziom i atrakcyjność programów jest nieodzowna dla przyciągnięcia młodzieży do polskich szkół. Przykładowo Ogólnokrajowa Konferencja dla nauczycieli języka polskiego odbędzie się w Melbourne, w dniach 26-28.09.2025.
Temat młodzieży polonijnej w Australii wykracza również poza mury szkół. Planowana na 30 września br. Polonijna Debata Młodych organizowana w formule oxfordzkiej ma za zadanie rozwój kompetencji i umiejętności argumentacji, podtrzymanie i pogłębienie współpracy z młodzieżą polonijną oraz promocję polskiego dziedzictwa kulturowego wśród wielokulturowego społeczeństwa Australii. Dodać należy, że zwieńczenie projektu dokona się w Melbourne w szacownym, historycznym gmachu Parlamentu Wiktoriańskiego, czyli miejscu działania najwyższego organu władzy ustawodawczej w australijskim stanie Wiktoria. W latach 1901-1927 budynek ten służył jako tymczasowy parlament federalny Australii, kiedy Melbourne było tymczasową stolicą kraju.
W rozmowie uczestniczył również Konrad Kieliszek, na co dzień dbający o prawidłową realizację programów dotowanych przez budżet państwa a realizowanych na terenie Australii i Ameryki Północnej, co pozwoliło na doprecyzowanie wymagań stawianych przez donatorów (Senat RP, Instytut Rozwoju Języka Polskiego, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP), zasad rozliczania projektów, perspektyw ich realizacji w kolejnym roku. Zapewniamy, że nie są to zagadnienia proste, zwłaszcza dla osób żyjących poza naszym krajem. Polska, w odróżnieniu od australijskiej praktyki, rygorystycznie wymaga dopełnienia wszelkich formalności związanych z dokumentacją budżetową, sprawozdawczością i promocją realizowanych przez beneficjentów zadań. W tym gąszczu przepisów i regulacji niezbędna staje się pomocna dłoń tzw. operatora, czyli polskiego pośrednika odpowiadającego również za poprawność formalną i merytoryczną projektów. Taką rolę względem Polonii nie tylko na antypodach, ale na całym świecie od ponad 35 lat pełni Wspólnota Polska.
W krótkim tekście - a nie chcemy zanudzać szczegółami - trudno przedstawić kontekst aktywności polonijnej w Australii, której historia sięga 1803 roku, kiedy do Australii przybył pierwszy udokumentowany Polak, Józef Potaski, skazaniec i późniejszy farmer, a jego potomkowie żyją tam do dziś. Napływ ludności polskiej do Australii odbywał się falami, głównie ze względów ekonomicznych, ale także z powodów politycznych. Wśród znanych naszych rodaków związanych z antypodami wymienia się m.in. podróżnika Pawła Strzeleckiego - który w 1840 roku zbadał i odkrył dla świata zachodniego Górę Kościuszki, szczyt o wysokości 2228 m n.p.m. najwyższe wzniesienie lądowej części Australii i znajdujące się w Alpach Australijskich, w stanie Nowa Południowa Walia. Strzelecki nazwał górę na cześć generała Kościuszki, dostrzegając podobieństwo jej kształtu do Kopca Kościuszki w Krakowie. Inni Polacy to antropolog, filozof, etnolog, religioznawca i socjolog Bronisław Malinowski prowadzący badania terenowe w Australii i Oceanii w latach 1914–1920, którego prace miały znaczący wpływ na dyscyplinę antropologii, czy Helena Rubinstein, mecenas sztuki, innowator i twórca nowoczesnej kosmetologii, założycielka przedsiębiorstwa Helena Rubinstein Inc., jedna z najbogatszych kobiet swojej epoki.
Z naszej strony życzymy, aby współczesna Polonia australijska, podobnie jak jej poprzednicy zapisała się złotymi zgłoskami w historii Australii i Oceanii. Wspólnota Polska obiecuje udzielić w tym względzie wszelkiego wsparcia.
OPRACOWANIE: POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA
