Polacy w walce o wolność

W sierpniu 1920 r., w okresie podchodzenia wojsk sowieckich pod Warszawę, sytuacja na Górnym Śląsku stawała się coraz bardziej napięta. Bojówki niemieckie oraz policja bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei) dopuszczały się aktów terrorystycznych, w tym także skrytobójczych mordów. W tej sytuacji Polski Komisariat Plebiscytowy wydał 18 sierpnia odezwę, wzywającą Polaków do samoobrony.

Dowództwo POW Górnego Śląska (komendant por. Alfons Zgrzebniok) na noc z 19 na 20 sierpnia wyznaczyło termin wybuchu powstania. Jednocześnie Polski Komisariat Plebiscytowy proklamował strajk powszechny. Polskim przywódcom zależało na zademonstrowaniu siły. Wobec sytuacji militarnej Polski powstańcy nie mogli liczyć na pomoc władz Rzeczpospolitej.

Walki rozpoczęły się 19 sierpnia. Do 23 sierpnia powstańcy bez większych strat opanowali (w całości lub większości) obszar powiatów: katowickiego, pszczyńskiego, bytomskiego, tarnogórskiego, rybnickiego, lublinieckiego, zabrzańskiego oraz części gliwickiego, strzeleckiego i oleskiego. Działania bojowe sił powstańczych (około 19 000 ludzi) omijały większe miasta, gdzie stacjonowały wojska alianckie. Do szczególnie ciężkich starć doszło w Mysłowicach, które Polacy zdobyli po dwóch dniach walk.

Od 24 sierpnia rozprzestrzenianie się akcji powstańczej zablokowały wojska francuskie, wypierając siły Polaków z zajętych terenów. 25 sierpnia dowództwo POW Górnego Śląska ogłosiło zakończenie powstania i formalne rozwiązanie organizacji (faktycznie jej struktury ukryto pod cywilną nazwą Centrali Wychowania Fizycznego), a 28 sierpnia została podpisana ugoda między komisariatami plebiscytowymi polskim i niemieckim.

W wyniku powstania Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa uwzględniła ograniczone postulaty powstańców: rozwiązała Sicherheitspolizei i utworzyła mieszaną polsko-niemiecką policję plebiscytową (Abstimungspolizei). Z obszaru plebiscytowego usunięto osoby przybyłe po 1 sierpnia 1920 r., czym osłabiono niemieckie bojówki.