Polacy w walce o wolność

Najważniejszym czynnikiem rozwoju polskiego ruchu militarnego na terenie Ameryki była organizacja "Sokoła". W końcu 1912 r., pod wpływem wiadomości o formowaniu się w Galicji organizacji paramilitarnych, podjęto działania zmierzające do utworzenia Sokolich Drużyn Polowych, w których podjęto prace wojskowe. W każdym z okręgów "Sokoła" uruchomiono szkoły wojskowe. W 1913 r. zdołano wyszkolić w nich 430 instruktorów, a w 1914 r. zorganizowano dwumiesięczny kurs wyższy w Cambridge Springs. Wszelką działalność wojskową finansowali sami członkowi "Sokoła". Liczył on wówczas około 24 000 ludzi.

Po wybuchu wojny światowej, wobec ogłoszenia przez Stany Zjednoczone ścisłej neutralności, uniemożliwione było podjęcie czynnych wystąpień. Sami Polacy uważali za wrogów wszystkie państwa zaborcze, toteż nie chcieli wiązać swojej działalności z żadnym z nich. W rezultacie tylko około 70 "Sokołów" przedostało się do Legionów Polskich, kilku do Legionu Puławskiego i kilku do Legionu Bajończyków.

Pomimo tego przez cały czas wojny prowadzono szkolenie wojskowe "Sokołów". Od grudnia 1916 r. wybrani jego członkowie uczyli się w angielskiej szkole oficerskiej w Toronto. Natomiast od 19 marca 1917 r. w Cambridge Springs funkcjonowała szkoła podchorążych. W tym czasie władze organizacji nawiązały kontakt z Wacławem Gąsiorowskim, przewodniczącym Komitetu Wolontariuszy Polskich w Paryżu.

Po wydaniu dekretu prezydenta Francji o utworzeniu na jej terenie Armii Polskiej, przy pomocy pełnomocnika rządu francuskiego w Ameryce, doszło do porozumienia działaczy polskich z władzami kanadyjskimi. Oddały one do dyspozycji Polaków tereny pod obóz wojskowy w Niagara on the Lake, ekwipunek i zapewniły wyżywienie dla tworzonych tam formacji. Dowódcą obozu został Anglik, płk Le Pan.

26 września 1917 r. władze "Sokoła" wydały rozkaz mobilizacyjny. Rząd Stanów Zjednoczonych zakazał zaciągać do oddziałów polskich tych, którzy podlegali poborowi w szeregi amerykańskie (w wieku 20-30 lat), żonatych i utrzymujących rodziny. Mimo tych ograniczeń do wojska polskiego wstąpiło około 27 000 ochotników. Wyższą kadrę dowódczą stanowili brytyjczycy, funkcje dowódców kompanii (i niższe) obsadzili Polacy.

Od grudnia 1917 r. rozpoczęło się przewożenie żołnierzy z obozu w Niagarze do Nowego Jorku, a stamtąd do Francji. Tam weszli oni w sklad Armii Polskiej gen. Józefa Hallera.

Jak pisali historycy: Ruch zbrojny wychodztwa polskiego w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej w latach wojny światowej był jednym z najpiękniejszych i najbardziej doniosłych czynów, na jakie zdobyło się kiedykolwiek wychodztwo narodowe.

Odznaki pamiątkowe