Po niepowodzeniu dzialań na terenie zaboru rosyjskiego prace działaczy niepodległościowych skupiły się na terenie Galicji. Tam, w ramach monarchii austro-węgierskiej, Polacy posiadali szeroką autonomię, dzięki czemu warunki do działania na niwie niepodległościowej były najkorzystniejsze.
W czerwcu 1908 r. odbyło się we Lwowie zebranie założycielskie Związku Walki Czynnej (ZWC). Inspiratorem jego utworzenia był Józef Piłsudski, wśród pierwszych jego organizatorów znaleźli się m.in. Kazimierz Sosnkowski, Marian Kukiel i Władysław Sikorski. ZWC powstał w oparciu o istniejące na terenie Galicji koła milicyjne PPS oraz organizację wojskową "Nieprzejednani". Celem związku było dążenie do wywalczenia niepodległej republiki demokratycznej, za głównego wroga uważano Rosję. ZWC pozostawał tajny, także wobec władz Austro-Węgier.
Rychło po powołaniu ZWC przystąpiono do szkolenia wojskowego członków. W 1915 r. Marian Kukiel, wspominając początki polskiego ruchu militarnego, pisał: Czas to był bowiem, gdy z jednym plutonem w cywilnych ubraniach z paru sztukami broni owiniętej w derki, ruszało się w jary i polany leśne na tajemne ćwiczenia, kiedy strzelano po wąwozach pojedynczo do improwizowanych celów; a jednak nie tylko zdobywano sobie duże wyrobienie wojskowe, lecz także wzmagała się żądza wiedzy, namiętność do sztuki wojennej, dojrzewały roczniki pierwsze oficerów strzeleckich.
Żywiołowy rozwój ZWC objął początkowo ośrodki miejskie w Galicji, a wkrótce rozszerzył się na teren zaboru rosyjskiego i samej Rosji. Koła ZWC istniały m.in. w Wilnie, Petersburgu i Kijowie. W celu szkolenia kadr zorganizowano szkoły wojskowe, których program nauki podzielono na kursy oficerski i podoficerski.
W 1910 r. w oparciu o tajny ZWC Piłsudski powołał jawne organizacje Związek Strzelecki (w Krakowie) i Towarzystwo Strzelec (we Lwowie). W rzeczywistości była to jedna organizacja, na czele której stał Józef Piłsudski, zaś funkcję szefa sztabu sprawował Kazimierz Sosnkowski.
Związek Strzelecki posiadał znacznie szerszą niż ZWC bazę społeczną. Uniezależnił się od wpływów PPS, stając się organizacją o charakterze ogólnonarodowym. Jego oddziały istniały nie tylko w Galicji, w zaborze rosyjskim i samej Rosji, ale także w wielu krajach Europy (Belgia, Dania, Francja, Niemcy, Szwajcaria, Wielka Brytania). W czerwcu 1914 r. Związek Strzelecki osiągnął stan ponad 7200 ludzi.
Idea walki zbrojnej o niepodległość Polski objęła głównie młodych, o różnej przynależności politycznej i poglądach społecznych.
Największa rola w tej dziedzinie, obok Związku Strzeleckiego, przypadła w udziale Polskim Drużynom Strzeleckim. Utworzone w 1911 r., skupiały ponad 5000 członków. Drużyny istniały na terenie trzech zaborów, Austrii, Belgii, Czech, Francji, Niemiec, Rosji, jak również Stanów Zjednoczonych i Brazylii.
Podobnie jak i w Związku Strzeleckim szkolenie wojskowe stało na dość wysokim poziomie. Choć Polskie Drużyny Strzeleckie wywodziły się z innego niż Związek Strzelecki nurtu politycznego, to obie te organizacje współdziałały w dziedzinie przygotowań militarnych. W 1914 r. na czele Polskich Drużyn Strzeleckich stał Marian Januszajtis "Żegota".
Oprócz Związku Strzeleckiego i Polskich Drużyn Strzeleckich pracę wojskową prowadzono też w Drużynach Bartoszowych, Drużynach Podhalańskich, Drużynie im. T. Kościuszki, zaś w istniejącym od 1867 r. Towarzystwie Gimnastycznym "Sokół" utworzono Polowe Drużyny i podjęto szkolenie wojskowe członków. Prowadzili je emerytowani oficerowie armii austro-węgierskiej m.in. płk Zygmunt Zieliński, ppłk Piotr Fiałkowski i kpt. Józef Haller.
Poziom wyszkolenia wojskowego w polskich organizacjach paramilitarnych był nierówny: dobry w Związku Strzeleckim i Polskich Drużynach Strzeleckich, słaby w pozostałych.
W 1912 r. powstała Komisja Tymczasowa Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, stanowiąca polityczną reprezentację ruchu niepodległościowego w Galicji. Tworzyły ją tamtejsze ugrupowania: Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska, Polskie Stronnictwo Ludowe i Polskie Stronnictwo Postępowe oraz partie zaboru rosyjskiego - Polska Partia Socjalistyczna-Frakcja Rewolucyjna, Narodowy Związek Robotniczy, Narodowy Związek Chłopski. Komisja ta wyznaczyła Piłsudskiego na komendanta głównego polskich sił wojskowych.
Działalność militarną wspierał utworzony w 1912 r. Polski Skarb Wojskowy, którego zadaniem było gromadzenie na ten cel funduszy oraz rozdzielanie ich między poszczególne organizacje paramilitarne.
Jak wspominał po latach rosyjski rewolucjonista Wiktor Czernow w 1914 r.
Piłsudski z przekonaniem przewidywał w najbliższej przyszłości austriacko-rosyjską wojnę z powodu Bałkanów. Nie miał wątpliwości co do tego, że za Austrią staną - a właściwie już stoją - Niemcy. Wypowiedział następnie pewność, że Francja nie będzie mogła pozostać biernym świadkiem konfliktu: dzień, w którym Niemcy wystąpią otwarcie po stronie Austrii, spowoduje nazajutrz dla Francji konieczność z mocy obowiązującego ją układu, interwencji po stronie Rosji. Wreszcie twierdził, że Anglia nie będzie mogła pozostawić Francji na łaskę losu. Jeśli zaś połączone siły Anglii i Francji będą niedostateczne, wciągniętą będzie, prędzej czy później, po ich stronie Ameryka. Następnie analizując potencjał wojenny wszystkich tych mocarstw, Piłsudski postawił wyraźne pytanie: jaki będzie przebieg i czyim zwycięstwem zakończy się wojna? Jego odpowiedź brzmiała: Rosja będzie pobita przez Austrię i Niemcy, a te z kolei będą pobite przez siły anglo-francuskie (lub anglo-amerykańsko-francuskie). Wschodnia Europa będzie pobita przez Europę środkową, a środkowa z kolei przez zachodnią. To wskazuje Polakom kierunek ich działań.
Marian Józef Januszajtis
Od 1912 r. stał na czele Polskich Drużyn Strzeleckich. W czasie I wojny światowej służył w Legionach Polskich i Polskiej Sile Zbrojnej; dowodził batalionem, pułkiem i brygadą.
Po 1918 r. w Wojsku Polskim - w 1920 r. stał na czele dywizji. W 1924 r. otrzymał stopień gen. dyw. W latach 1924-1926 wojewoda nowogródzki, od 1929 r. w stanie spoczynku.
Podczas II wojny światowej więziony przez Sowietów (1939-1941), następnie służył w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Po wojnie mieszkał w Wielkiej Brytanii. Zmarł 24 III 1973 r. w Turnbridge. Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości oraz francuską Legią Honorową 4 kl.
Związek Strzelecki
Utworzony w 1910 r. w Krakowie (we Lwowie istniał jako Towarzystwo Strzelec). Komendzie głównej podlegały okręgi: krakowski, rzeszowski, lwowski, zagraniczny, tym zaś obwody i oddziały. Istniały one na terenie wszystkich państw zaborczych oraz w Belgii, Danii, Francji, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii.
Komendant główny - Józef Piłsudski
Szkolenie wojskowe prowadzono w szkołach podoficerskich (dzielących się na szkoły żołnierskie i właściwe podoficerskie) oraz oficerskich (dwustopniowych). W czerwcu 1914 r. Związek Strzelecki liczył ponad 7200 żołnierzy.
Polskie Drużyny Strzeleckie
Utworzone w 1911 r. z przekształcenia tajnej Armii Polskiej. Komendzie naczelnej podlegały okręgi: lwowski, krakowski, warszawski, wiedeński, zachodnioeuropejski, poznańsko-pomorski, w Rosji, amerykański (Ameryka Południowa) i Ameryka Północna, tym zaś poszczególne komendy miejscowe i drużyny. Istniały one na terenie wszystkich państw zaborczych oraz w Belgii, Czechach, Francji, Stanach Zjednoczonych i Brazylii.
Komendanci naczelni: - Henryk Bagiński 1911-1912 - Marian Januszajtis 1912-1914
Szkolenie wojskowe prowadzono w szkołach żołnierskich, podoficerskich i podchorążych (dwustopniowej).
W lipcu 1914 r. Polskie Drużyny Strzeleckie liczyły ponad 5000 żołnierzy.
Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół"
Istniało od 1867 r. i obejmowało swoim zasięgiem obszar wszystkich trzech zaborów, jak również tworzyło swoje oddziały w Stanach Zjednoczonych. Zajmowało się rozwojem kultury fizycznej. W 1912 r. w organizacji podjęto szkolenie wojskowe, tworząc Polowe Drużyny "Sokoła". Przed wybuchem wojny sformowano około 150 drużyn, skupiających około 7000 członków.
W 1914 r. inspektorem wojskowym we Lwowie był Piotr Fiałkowski, zaś kursy wojskowe w Krakowie prowadził Zygmunt Zieliński.
