Polska w obronie wolności

Dywizja była kontynuatorką tradycji 10 Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej z kampanii wrześniowej oraz 10 Brygady Kawalerii Pancernej z kampanii francuskiej 1940 r. Formowanie dywizji rozpoczęto w lutym 1942 r. Była ona rozlokowana na terenie Szkocji. Jednostka liczyła 16 100 żołnierzy, miała 381 czołgów, 470 dział i ok. 4000 pojazdów mechanicznych. Dywizja, a wcześniej 10 Brygada Kawalerii Pancernej, cieszyła się dużym zainteresowaniem władz polskich i brytyjskich.

Odwiedzili ją m.in. król Jugosławii Piotr, minister Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony Eden, marszałek Bernard Montgomery oraz król Wielkiej Brytanii Jerzy VI z małżonką. Podczas tej wizyty wydarzył się bezprecedensowy fakt. Straż na zamku Glamis pełnili żołnierze 1 Pułku Artylerii Motorowej. Był to pierwszy przypadek w historii Anglii, by przy parze królewskiej na ziemi brytyjskiej straż pełnili cudzoziemscy żołnierze.

W dniach 29 lipca - 4 sierpnia dywizja przybyła do Normandii. Weszła w skład 2 Korpusu Kanadyjskiego, dowodzonego przez generała Guya Simondsa. Dywizja miała wziąć udział w operacji opracowanej przez marszałka Montgomerego, której celem było okrążenie w Normandii znajdujących się tam niemieckich zgrupowań pancernych i motorowych oraz otworzenia drogi na Paryż. Zamknięcie kotła planowano w rejonie Falaise. Polska dywizja miała nacierać wspólnie z brytyjską 3 Dywizją Piechoty oraz kanadyjską 4 Dywizją Pancerną. Natarcie ruszyło w nocy z 7 na 8 sierpnia.

Po przełamaniu niemieckiej obrony 17 sierpnia dywizja dotarła do miejscowości Chamboise. Tamtędy prowadziła ostatnia droga, którą oddziały niemieckie mogły wycofać się z normandzkiego kotła.

Po zdobyciu Chamboise oddziały 1 Dywizji Pancernej wraz z 385 batalionem piechoty armii USA do 22 sierpnia powstrzymywały natarcie wycofujących się oddziałów niemieckich do chwili, gdy w rejon walk dotarły siły brytyjskie i kanadyjskie. W toku walk dywizja zniszczyła ok. 570 czołgów i pojazdów mechanicznych, 100 dział i wzięła 5500 jeńców. Walki te kosztowały dywizję ok. 450 poległych i 100 zniszczonych czołgów. Marszałek B. Montgomery tak później opisał te walki w swoich pamiętnikach:

Pod Falaise my zamknęliśmy Niemców jak w butelce, a Polska Dywizja Pancerna była korkiem tej butelki.

Po bitwie pod Falaise oddziały 1 Dywizji Pancernej 6 września przekroczyły granicę francusko-belgijską i wkroczyły na teren Flandrii, walcząc w rejonie Gandawy, Axel, a następnie brały udział w bitwie o Antwerpię W ramach działań 21 Grupy Armii na terenie Holandii w wyniku dwudniowych walk dywizja opanowała Bredę. Szlak bojowy w 1944 r. dywizja zakończyła walkami o Moerdijk - silnie ufortyfikowane miasto nad Mozą. Przy jego zdobywaniu poległo 1400 żołnierzy. Do niewoli wzięto blisko 3000 żołnierzy niemieckich. Po tych walkach Polacy zajęli stanowiska obronne nad Mozą, gdzie pozostawali do pierwszych dni kwietnia 1945 r. 7 kwietnia oddziały w składzie 2 korpusu kanadyjskiego wyruszyły w kierunku Niemiec i przekroczyły ich granicę (8 kwietnia). Wnocy z 4 na 5 maja pododdziały dywizji dotarły na przedpole Wilhelmshaven - miasta i portu będącego wielką bazą Kriegsmarine. 6 maja przed gen. Maczkiem skapitulował komendant bazy. Dwa dni później wojna w Europie zakończyła się.

W toku swych walk 1 Dywizja Pancerna wzięła do niewoli ok. 52 000 żołnierzy niemieckich, zniszczyła ok. 320 pojazdów pancernych, 310 dział przeciwpancernych oraz zestrzeliła 13 samolotów. Straty własne wyniosły ok. 5000 żołnierzy oraz 350 czołgów i transporterów opancerzonych.