Dom Polski w Ejszyszkach, małym miasteczku w rejonie solecznickim, funkcjonuje od 1999 roku i powstał z inicjatywy Związku Polaków na Litwie, wybodowany ze środków Senatu RP przy wsparciu Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”.
Misją Domu Polskiego w Ejszyszkach jest działanie na rzecz zachowania świadomości narodowej wśród Polaków na Litwie poprzez kultywowanie polskiej tradycji, zwyczajów, języka i kultury.
Obecnie w Domu Polskim prowadzona jest szeroka działalność programowa: organizowane są wystawy fotograficzne i wernisaże litewskich i polskich malarzy i plastyków, czy poetów. Odbywają się tu również koncerty poświęcone zarówno wybitnym klasykom, jak i twórcom współczesnym, organizowane są konkursy z udziałem uczniów szkół polskich, różne wydarzenia kulturalne, koncerty, festyny dla dzieci, imprezy okolicznościowe i zabawy integracyjne; prowadzone letnie warsztaty plastyczne, teatralne, wokalno-taneczne oraz szkolenia metodyczne dla nauczycieli; kultywowane są polskie święta narodowe.
W Domu Polskim działał młodzieżowy zespół teatralny Czarny Teatr „Sivina III”, teatr pantomimy, kółka plastyczne i szachowe. Mieści się tu także polska biblioteka oraz czytelnia.
EJSZYSZKI
Dom Polski
plac Majowy 13, Ejszyszki
tel./fax: +370 60608596
e-mail: anna-dp@o2.pl
Ejszyszki (lit. Eišiškės) – miasto na Litwie położone na południe od Wilna, w rejonie solecznickim, tuż przy granicy z Białorusią, zamieszkane przez 3,5 tys. mieszkańców (2011), wśród których dominują Polacy (83,26%), a poza nimi Litwini (8,37%), Rosjanie, Cyganie, Białorusini i inni. Jeszcze w 1990 r. ponad 90% mieszkańców uważało się za Polaków, jest to zatem najbardziej polskie miasto świata poza współczesną Polską. Rolę lokalnego ośrodka podkreśla także położenie przy granicy białorusko-litewskiej (przejście graniczne w Ejszyszkach), która oddziela rejon solecznicki zamieszkany w 80% przez Polaków od rejonu werenowskiego na Białorusi, w którym Polacy stanowią 83% mieszkańców. Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie lidzkim województwa wileńskiego.
Nazwa miasta, według legendy, wywodzi się od jednego z najdzielniejszych wojów litewskich, Eisziusa, który dostał te ziemie w XI wieku w nagrodę za odzyskanie ich od książąt ruskich. Prawa miejskie nadał osadzie król Jan III Sobieski w XVII wieku. Przez miasto przebiegał ważny szlak z Wilna do Krakowa. Mimo to miasto nie rozwinęło się nigdy w większy ośrodek. Miasto złożone jest z dwóch części, na kształt ósemki, w przewężeniu której jest obniżenie rzeki Wersoki. Obie części ukształtowały się jeszcze w końcu XIII w. Południowa część jest większa. Dawny plac rynkowy z przyległymi uliczkami od 1969 roku jest zabytkiem urbanistycznym. Ejszyszki były znane przede wszystkim ze swych czwartkowych jarmarków na Wniebowstąpienie Pańskie, które odbywały się od 1672 roku. Na początku XIX wieku niedaleko Ejszyszek na wzgórzu, które do dziś nazywane jest Majakiem, znajdowała się stacja telegrafu optycznego linii Warszawa-Petersburg.
W 1863 roku wikary parafii ejszyskiej ks. Józef Horbaczewski jako pierwszy w powiecie lidzkim ogłosił Manifest Rządu Tymczasowego. Miejscowi powstańcy dołączyli do oddziału Ludwika Narbutta. Wśród powstańców z Ejszyszek był między innymi malarz Michał Elwiro Andriolli. W 150 rocznicę powstania styczniowego na centralnym placu miasteczka odsłonięto pomnik upamiętniający to wydarzenie.
Jesienią 1918 roku w mieście powstała Samoobrona Ejszyska – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę Ejszyszek przed bolszewikami. Jej organizatorem był kpt. Kazimierz Ilcewicz. 7 czerwca 1919 roku miasto wraz z całym powiatem lidzkim weszło w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej jednostki administracyjnej. Latem 1920 roku Ejszyszki zostały ponownie zajęte przez bolszewików, a ponownie odbite przez Polaków we wrześniu 1920 r.
W latach II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Ejszyszki, w której na 10,5 tys. mieszkańców w 1921 r. ponad 96% stanowili Polacy. Natomiast miasto było zamieszkiwane przez 2382 osoby, w tym Polaków 1688 (70,86%), Żydów 687 (28,84%) i 7 Tatarów (0,3%). Ejszyszki słynęły w tamtym czasie z jarmarków, szczególnie znanych z handlu końmi i bydłem.
W okresie okupacji niemieckiej Ejszyszki i okolice były rejonem silnego zgrupowania AK dowodzonego przez por. Jana Borysewicza ps. „Krysia” (650 żołnierzy). W rezultacie okolice znalazły się pod całkowitą kontrolą Polskiego Państwa Podziemnego od początku 1944 r.
W okresie od sierpnia 1944 r. do stycznia 1945 r. oddziały podlegające komendantowi „Krysi” chroniły ludność przed łapankami i poborem do sowieckiego wojska, przed aresztowaniami NKWD, zwalczały agenturę sowieckich służb specjalnych. Prowadzono nasłuch radiowy, był też powielacz na którym odbito ostatni numer partyzanckiego pisma „Szlakiem Narbutta”. W nocy z 6 na 7 grudnia 1944 roku oddział por. AK Jana Borysewicza zdobył Ejszyszki po raz drugi, tym razem z rąk Sowietów, rozbił areszt sowieckiego NKWD, z którego uwolnił 34 przetrzymywanych tam więźniów, zniszczył dokumentację NKWD i miejscowej placówki prosowieckiego Związku Patriotów Polskich. Był to jeden z największych sukcesów polskiego podziemia zbrojnego na ziemiach ponownie okupowanych przez Sowietów po 1944 r., osiągnięty kosztem dwóch poległych własnych żołnierzy.
W 1944 r. miasteczko ponownie było zajęte przez Sowietów. Krótko było stolicą rejonu. Duża część polskiej ludności wyjechała do Polski, a pozostali poddani zostali represjom, wywózkom, wywłaszczonych zmuszano do wstąpienia do kołchozów. Po powstaniu wileńskim od lipca 1944 r. w okolicy Ejszyszek NKWD prowadziło obławy na żołnierzy i oficerów polskiej konspiracji niepodległościowej.
W listopadzie 2011 r. w Ejszyszkach odsłonięto pomnik poświęcony byłym mieszkańcom Ejszyszek i okolic, którzy w latach 1939 – 1959 zginęli, zostali wywiezieni lub zmuszeni do opuszczenia ojczystych stron. Strukturę pomnika stanowi krzyż z tablicami intencyjnymi po bokach oraz epitafium, na które złożyły się słowa kardynała Stefana Wyszyńskiego Gdy zanika ludzka pamięć, zaczynają mówić kamienie. W 2000 r. otwarto Dom Polski. Miasto jest prężnym ośrodkiem kultury polskiej (m.in. zespół „Ejszyszczanie”, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej). Pomimo że miasto jest etnicznie polskie, to znajdują się tu dwa gimnazja jedno samorządowe polskie.