Anita Staszkiewicz
Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, począwszy od prezesury prof. Andrzeja Stelmachowskiego, angażowało się w sprawę repatriacji Polaków do ojczyzny, podkreślając zawsze wagę tematu i czyniąc go jednym z priorytetów misji organizacji.
Stowarzyszenie w ciągu trzydziestu lat działalności inicjuje i współorganizuje przedsięwzięcia służące rodakom pragnącym osiedlić się na stałe na terytorium Polski, współpracując z administracją rządową, samorządową, placówkami dyplomatyczno-konsularnymi, parafi ami, organizacjami pozarządowymi, jak np. Związek Repatriantów RP, czy osobami mającymi świadomość moralnego obowiązku wobec tych, którzy znaleźli się z dala od Polski nie z własnej woli. Codzienna praca Stowarzyszenia na rzecz społeczności polskiej poza granicami kraju, udzielane wsparcie w procesie wzmacniania ich tożsamości narodowej pozwoliła usłyszeć głos Polaków w Kazachstanie, którzy pragnęli powrócić do swej historycznej Ojczyzny.
Aktywność Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w tym obszarze ma charakter wielokierunkowy. Od początku lat 90. XX wieku Stowarzyszenie współpracowało z ośrodkami badawczymi oraz naukowcami, którzy opisywali strukturę narodowościową, demografi czną i zawodową społeczności polskiej w Kazachstanie, a także kierunki migracyjne deportowanej ludności, ich gotowość do osiedlenia się w Polsce. Kolonie, kursy języka polskiego, pielgrzymki do Polski spowodowały również znaczny wzrost zainteresowania możliwością osiedlenia się na terenie ojczyzny.
Od 1992 r. do Biura Zarządu Krajowego Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” za pośrednictwem Ambasady RP w Moskwie wpływały ankiety o sytuacji Polaków w Kazachstanie. Były to deklaracje wyrażające chęć osiedlenia się w Polsce, co dalej stało się przyczynkiem do wystosowania apeli do władz RP o przygotowanie i przeprowadzenie repatriacji.
W ramach działań powołanego w 1995 r. w Stowarzyszeniu Zespołu do spraw Kazachstanu pośredniczono pomiędzy potencjalnymi repatriantami a gminami, które wyraziły chęć ich przyjęcia.
Stowarzyszenie aktywnie uczestniczyło również w procesie legislacyjnym, analizując prawne aspekty i możliwości powrotu w oparciu o obowiązujące przepisy – ustawę o cudzoziemcach, ustawę o obywatelstwie polskim, wreszcie ustawę o repatriacji. Dążyło do nadania Polakom z Kazachstanu i innych republik ZSRR statusu repatrianta, udoskonalenia zapisów i regulacji, które ułatwiłyby repatriację oraz codzienne funkcjonowanie repatriantów i ich rodzin w Polsce. Od grudnia 1996 r. pierwsi Polacy z Kazachstanu przyjeżdżali do kraju na podstawie wizy repatriacyjnej. Do 2000 r., tj. do uchwalenia ustawy o repatriacji, skorzystało z tej możliwości ok. 1800 osób.
Bardzo ważnym zadaniem było inicjowanie działań pomocowych, uczestniczenie w programach adaptacyjnych i informacyjnych dedykowanych repatriantom, którzy osiedlili się Polsce. Zapomogi, remonty, pomoc w znalezieniu pracy, mieszkania, nostryfi kacji dyplomów, pomoc w znalezieniu miejsca w przedszkolu czy szkole, kontakt z polskimi urzędami rozpoczynają długą listę aktywności Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” na rzecz repatriantów.
W 1999 r. na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Stowarzyszenie przeprowadziło cykl szkoleń adaptacyjnych dla repatriantów zamieszkałych na terenie Polski, które obejmowały kurs języka polskiego, historii i kultury polskiej, zagadnienia związane z ustrojem Polski, prawem pracy, ubezpieczeniami zdrowotnymi i społecznymi. W tym samym roku Stowarzyszenie opracowało publikację „Vademecum repatrianta” wydaną w dwóch wersjach językowych polskiej i rosyjskiej, który zawierał niezbędne informacje służące zarówno repatriantom, jak i osobom przygotowującym się do osiedlenia się w Polsce w ramach repatriacji.
Warto zaznaczyć wkład oddziałów Stowarzyszenia w dzieło repatriacji – ich członkowie inicjowali spotkania w terenie z przedstawicielami lokalnej administracji celem zainteresowania gmin losem Polaków w Kazachstanie i zmotywowania ich do wystosowania zaproszenia do osiedlenia się na terenie Polski. Następnie po przyjeździe Oddziały Stowarzyszenia służyły pomocą osiedleńcom.
W 2000 r. przy Zachodniopomorskim Oddziale Stowarzyszenia powstało Koło Repatriantów. O założeniu Koła zadecydowali repatrianci uczestniczący w kursie adaptacyjnym dla repatriantów w styczniu 2000 r. Rok ten był znamiennym dla wszystkich rodaków ze Wschodu, którzy prawie całe życie czekali na możliwość powrotu do ojczyzny. Tę możliwość dała im ustawa o repatriacji z 2000 r.
Stowarzyszenie na bieżąco monitorowało sytuację Polaków w aspekcie procesu repatriacji, przekazując ważkie treści do wiadomości opinii publicznej, organizując sympozja i konferencje, jak np. w 2003 r. pt. „Repatriacja jako element polityki demografi cznej Polski”. Nie sposób przywołać wszystkich tytułów i dyskusji poświęconych sprawie repatriacji, w ramach których zwracano uwagę na dwa aspekty procesu repatriacji – prawny i społeczny – koncentrując się na potrzebie zmian w polskim ustawodawstwie i potrzebie wspierania zmian w świadomości Polaków, dla których historia deportowanych była wciąż mało znana.
Pełna repatriacja Polaków z Kazachstanu i Azji Środkowej pozostawała również w kręgu priorytetowych działań Macieja Płażyńskiego, który jako prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w 2010 r. w porozumieniu ze Związkiem Repatriantów RP oraz prawnikami i legislatorami doprowadził do przygotowania społecznego projektu ustawy o powrocie do Rzeczypospolitej osób pochodzenia polskiego zesłanych i deportowanych przez władze ZSRR.
Marszałek Maciej Płażyński powołał również Obywatelski Komitet Inicjatywy Ustawodawczej „Powrót do Ojczyzny”. Celem nowej ustawy było kompleksowe wsparcie przez polski rząd repatriujących się rodaków i ich rodzin w procesie osiedlenia się na terytorium Polski. Prace nad projektem przerwał tragiczny lot do Katynia. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” po ukonstytuowaniu się nowych władz, z prezesem Longinem Komołowskim na czele, kontynuowało przedsięwzięcie. We wrześniu 2010 r. na ręce Marszałka Sejmu RP złożono 215 tys. podpisów pod projektem ustawy. Proces legislacyjny nie został jednak sfi nalizowany do zakończenia kadencji Sejmu. W Stowarzyszeniu sprawa repatriacji nadal była badana i znajdowała się w kręgu zainteresowań władz organizacji.
W 2012 r. przygotowano opracowanie „Problemy repatriacji w Polsce” poświęcone problematyce repatriacji w latach 1919-1939, deportacjom ludności polskiej do ZSRR w latach 1940-1941 oraz 1944-1945, polityce repatriacyjnej Polski w latach 1944-1989, rozwiązaniom prawnym i organizacyjnym w latach 90. XX oraz repatriacji w doświadczeniach innych państw.
Nie mniej ważnym wydarzeniem dla repatriantów w 2013 r. było uczestnictwo w pilotażowym programie wsparcia repatriantów „Klaster przedsiębiorczości” realizowanym przez Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, współfi nansowanym przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Dla repatriantów ze Szczecina uczestnictwo w projekcie było przyczynkiem do zmiany swoich życiowych celów i zaplanowania działalności gospodarczej.
Kwestię zmiany obowiązujących przepisów prawa dotyczących repatriacji rząd podjął dopiero po wyborach parlamentarnych w 2015 r. Wznowiono prace nad ustawą, a Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” we współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów zrealizowało projekt partnerski pn. „Administracja dla repatriantów – wspólnie tworzymy lepsze prawo”. Przeprowadzono konsultacje społeczne projektu ustawy o zmianie ustawy o repatriacji oraz niektórych innych ustaw. Warto zaznaczyć, że projekt był również konsultowany z potomkami Polaków zesłanych przez władze byłego ZSRR do Kazachstanu. Prace zespołu legislacyjnego dotyczące ustawy koordynował oraz sprawozdawał jej założenia komisjom sejmowej i senackiej minister Henryk Kowalczyk, przewodniczący Rady Krajowej Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”.
Prace zakończyły się sukcesem, zmiany w ustawie o repatriacji weszły w życie, a ich swoistą inauguracją było zaproszenie do Polski przez Prezes Rady Ministrów Beatę Szydło w grudniu 2016 r. Polaków z Kazachstanu i ich rodzin. Grupa 156 osób trafi ła do Domu Polonii w Pułtusku, który realizuje kompleksowy program adaptacyjny w ramach powołanego ustawą ośrodka adaptacyjnego. Na zlecenie MSWiA w latach 2016-2021 Stowarzyszenie otoczyło opieką ponad 800 repatriantów, którzy w Ośrodku Adaptacyjnym w Pułtusku przygotowują się do samodzielnego funkcjonowania w Polsce.
Zaangażowanie Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w 2016 r. wpisuje się również w szereg przedsięwzięć upamiętniających 80. rocznicę deportacji Polaków do Kazachstanu. W tym roku Stowarzyszenie wraz ze Związkiem Repatriantów RP wydało album pt. „Wołanie ze stepów. 80. rocznica deportacji Polaków z Ukrainy sowieckiej na stepy Kazachstanu 1936-2016” autorstwa Piotra Hlebowicza, Natalii Rykowskiej i Aleksandry Ślusarek. W latach 2017-2018 Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” i Program Pierwszy Polskiego Radia przeprowadzili kampanię społeczno-informacyjną na temat repatriacji ze Wschodu „Wielki Powrót”. Celem kampanii było informowanie opinii publicznej o założeniach repatriacji oraz o kulturowych oraz cywilizacyjnych korzeniach Polaków przybywających do Polski z Syberii i Kazachstanu. Od lipca do końca 2017 r. powstało ok. 80 audycji w ramach kilku cykli radiowych. Zorganizowana została również międzydyscyplinarna Konferencja „RE-PATRIA”, której celem było podsumowanie przebiegu i prezentacja rezultatów całego projektu. Podczas konferencji odbył się panel dyskusyjny z udziałem publiczności i reprezentantów środowisk polonijnych transmitowany na antenie Programu Pierwszego Polskiego Radia.
W 2020 r. prowadzony był w ramach zadania publicznego fi nansowanego ze środków KPRM Klub Repatrianta w Warszawie, którego celem było wsparcie repatriantów w procesie adaptacji i integracji w Polsce. Repatrianci korzystali z pomocy doradcy zawodowego, prawnika, psychologa czy pedagoga, a także uczestniczyli w spotkaniach związanych tematycznie z wydarzeniami historycznymi, kulturalnymi, Konferencja „Re-Patria”, Warszawa 2018 ważnymi z punktu widzenia kształtowania świadomości kulturowej i wzmacniania więzi z Polską. Spotkania odbywały się w języku polskim, co wpływało również na zwiększenie kompetencji językowych repatriantów. Klub skupiał ok. 100 osób – repatriantów, którzy opuścili ośrodek adaptacyjny i rozpoczęli samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie polskim, ale nadal potrzebowali fachowego wsparcia.
Aktualnie Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” przygotowuje się do realizacji projektu „Bliżej Polski – wsparcie kandydatów na repatriantów (2021/2022)” fi nansowanego z funduszy europejskich. Projekt skierowany jest do osób posiadających decyzję o zakwalifi kowaniu do wydania wizy repatriacyjnej bądź przyrzeczenie wydania wizy. Celem projektu jest wsparcie kandydatów na repatriantów i ich rodzin w procesie przygotowania do przyjazdu do Polski (w tym wzrost kompetencji językowych, wiedza o funkcjonowaniu polskiego rynku pracy, wsparcie w kontaktach z gminami) i osiedlenia się w niej na stałe, a także ułatwienie integracji i adaptacji w społeczeństwie polskim. Uzupełniającym celem projektu jest przygotowanie społeczności lokalnych na przyjazd repatriantów, czemu służy zaplanowana kampania informacyjna.
Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” nieustannie realizuje misję pomocy w powrocie do Polski potomkom deportowanych. W 2021 r. obchodzimy 85. rocznicę deportacji Polaków do Kazachstanu. Pamięć o tych wydarzeniach jest wciąż żywa, ale to nasze działania i starania mogą być zadośćuczynieniem dla tych, którym za to, że byli Polakami, przyszło żyć na nieludzkiej ziemi.
PATRONAT MEDIALNY
OPRACOWANIE INFORMATYCZNE I GRAFICZNE PORTALU - © POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA
ZDJĘCIA - © AGATA PAWŁOWSKA - POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA
Kopiowanie całości lub części zabronione. Materiał chroniony prawem autorskim.
41103
