Andrzej Grzeszczuk, Mariusz Grudzień
Wsparcie kultury to, według pierwszego prezesa Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” prof. Andrzeja Stelmachowskiego, jeden z głównych celów działalności Stowarzyszenia. Założyciel Stowarzyszenia wielokrotnie podkreślał konieczność realizacji zasady jedności kultury polskiej bez względu na miejsce jej powstawania.
Wszyscy prezesi Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” wychodzili z założenia, że kultura narodowa, stanowiąc dorobek poprzednich pokoleń, świadczy o korzeniach społeczeństwa, potwierdza w sensie materialnym i duchowym tożsamość narodu.
Ochrona dziedzictwa narodowego zarówno materialnego, jak i niematerialnego jest szczególnie istotna poza granicami kraju wśród polskiej społeczności. Znajomość dziejów własnego narodu, losów przodków, ich wkładu w życie zarówno lokalnej społeczności, jak i w bieg historii powszechnej, to silny element integrujący polską diasporę podzieloną historycznymi doświadczeniami, miejscowymi uwarunkowaniami i geografi ą polityczną. To również istotny czynnik wzmacniający i rozbudzający tożsamość narodową.
Przekonanie to powodowało, że w minionym trzydziestoleciu Stowarzyszenie do wspierania kultury przywiązywało szczególną wagę, obejmując pomocą i wsparciem materialnym, eksperckim oraz organizacyjnym pełne spektrum polskiej kultury poza granicami kraju. Na poziomie podstawowym była to pomoc kierowana do organizacji polonijnych i polskich za granicą – stowarzyszeń, parafi i, szkół i działających przy nich chórów, zespołów tanecznych i folklorystycznych – realizujących projekty kulturalne integrujące lokalne polskie wspólnoty: wieczory kolęd i polskich pieśni, imprez rocznicowych i okolicznościowych odwołujących się do polskiej historii, tradycji, polskiego roku obrzędowego zakorzenionego w katolickiej tożsamości narodu.
Dużą wagę przykładano do odrodzenia czytelnictwa. Uczestnictwo we wspólnym polskim kodzie kulturowym wymaga przyswojenia pewnego zasobu lektur kod ten kształtujących. Dostęp do klasycznej polskiej literatury był na Wschodzie bardzo utrudniony, a momentami całkowicie wykluczony. Na Zachodzie rywalizacja kanonu polskiej literatury z lokalnymi tradycjami oraz nowymi fascynującymi młodzież mediami także nie była i nadal nie jest łatwa. Pierwsze lata aktywności towarzyszenia „Wspólnota Polska” upływały między innymi pod znakiem niezliczonych transportów książek kierowanych do szkół, parafi i i polskich stowarzyszeń na Litwie, Białorusi, Ukrainie oraz w pozostałych państwach powstałych po rozpadzie Związku Sowieckiego.
Na stworzonej w ten sposób bazie, na rozbudzonej miłości do polskiej literatury, przede wszystkim poezji, rozwinęła się jedna z najważniejszych imprez cyklicznych w Stowarzyszeniu „Wspólnota Polska” – organizowany od dwudziestu dziewięciu lat przez Podlaski Oddział Konkurs Recytatorski im. A. Mickiewicza dla Polaków z Zagranicy „Kresy”.
Folklor jako ważna forma aktywności kulturalnej rodaków Obok wspierania podstawowego poziomu aktywności kulturalnej Polaków za granicą, szybko dostrzeżono powszechnie występującą regularność – aktywność kulturalna powstających polskich stowarzyszeń w pierwszym rzędzie kierowała się ku folklorowi. Zespoły folklorystyczne za granicą, zwłaszcza tam, gdzie zanikła już znajomość języka polskiego, stanowią główną formę aktywności naszych rodaków, wyróżniającą ich i przyciągającą przedstawicieli innych narodowości. Dzieci w strojach ludowych to niezbędny element każdej „polskiej” imprezy na Wschodzie. Również w krajach zasiedlonych przez dziewiętnastowieczne fale emigracji w wieku XX i XXI folklor to niezwykle popularny sposób manifestowania polskiego pochodzenia – naturalny w środowiskach, które swoje korzenie wywodzą z chłopskiej emigracji o podłożu ekonomicznym. Rozsiane po całym świecie zespoły folklorystyczne potrzebowały wykształconych instruktorów, animatorów, choreografów, strojów ludowych i towarzyszących rekwizytów. Wszystko to zapewniało Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” poprzez dotacje fi nansowe, zakupy i wysyłkę gotowych, uszytych strojów, materiałów, wykrojów, nut, instrumentów. Zapewniało także kształcenie kadr instruktorskich.
Zasłużony na tym polu jest Oddział Rzeszowski, organizator szczególnie popularnych wśród Polonii festiwali, m.in. Światowego Festiwalu Polonijnych Zespołów Folklorystycznych w Rzeszowie i Polonijnego Festiwalu Dziecięcych Zespołów Folklorystycznych w Iwoniczu. Prowadzone przez Oddział Rzeszowski czteroletnie Studium dla Choreografów pozwoliło na przygotowanie profesjonalnych kadr dla polskich grup z całego świata. Realizowane przez Stowarzyszenie projekty pozwalały także na przeprowadzenie licznych warsztatów choreografi cznych w siedzibach zespołów z udziałem profesjonalnych instruktorów wysyłanych z kraju. O poziomie tych zajęć zarówno w kraju, jak i za granicą świadczy fakt, że niejednokrotnie realizowano je we współpracy ze słynnymi zespołami „Śląsk” i „Mazowsze”.
Organizowany przez Rzeszowski Oddział Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” od ponad 50 lat Światowy Festiwal Polonijnych Zespołów Folklorystycznych należy do największych tego typu imprez narodowych. Polonia uznaje tę imprezę za ważną dla motywacji młodego pokolenia do zainteresowania się kulturą polską, rozwoju artystycznego zespołów oraz dla ich działalności w krajach osiedlenia. W 18 organizowanych dotąd festiwalach wzięło udział, przynajmniej raz, 191 zespołów z 24 krajów i 5 kontynentów. Rzeszów w tym czasie odwiedziło 640 zespołów liczących prawie 20 000 członków zespołów i towarzyszących im gości polonijnych. Ciągły wzrost liczby uczestników, a także względy organizacyjne spowodowały wyłączenie z udziału w rzeszowskich festiwalach dzieci i młodzieży do lat 16. Dla zespołów tej grupy wiekowej od 1992 r. zaczęto organizować co trzy lata oddzielny festiwal w Iwoniczu-Zdroju. Organizowany jest on na podobnych zasadach jak festiwal rzeszowski. Odbyło się już dziesięć jego edycji, w których wzięło udział, przynajmniej raz, 89 zespołów. W 2018 r. w dziesiątej edycji tego festiwalu udział wzięło16 zespołów z ośmiu krajów. W Rzeszowie funkcjonuje od ponad trzydziestu lat doroczne Studium Tańców Polskich, w którym uczestniczą początkujące zespoły i tancerze od Brazylii po Ukrainę. W Rzeszowie działa także czteroletnie Polonijne Studium Choreograficzne, które prowadzone jest we współpracy z Uniwersytetem Rzeszowskim. W okresie ćwierćwiecza uczyło się w nim ponad 1300 osób z 29 krajów, z których wiele już otrzymało uniwersytecki dyplom ukończenia tej jedynej w świecie formy kształcenia. Nie wszyscy z przyczyn rodzinnych, zawodowych bądź losowych mogli sprostać czteroletniej nauce, ale wszyscy nawet w czasie jednej letniej, trwającej miesiąc sesji zdobywają wiedzę i konkretne umiejętności.
W polu uwagi Stowarzyszenia pozostawały, obok kultury ludowej, różne formy kultury popularnej. Oddział w Pułtusku organizuje połączony z warsztatami Festiwal im. Krzysztofa Klenczona, a Oddział w Opolu inną ważną imprezę, jaką jest Polonijny Festiwal Polskiej Piosenki.
Działania Stowarzyszenia na rzecz wspierania i upowszechnienia kultury polskiej przybierały różnorodną postać. Galerie w Domach Polonii w Warszawie, Krakowie, Rzeszowie czy Pułtusku przez cały rok prezentują dorobek polskich artystów z zagranicy. Do nich także adresowane są często organizowane warsztaty i plenery, w których uczestniczą zarówno amatorzy, jak i profesjonalni artyści. Wśród wielu przedsięwzięć artystycznych organizowanych przez „Wspólnotę Polską” można wymienić cieszące się od lat ogromnym zainteresowaniem Światowe Spotkania Teatrów Polskich z Zagranicy w Rzeszowie. Są one możliwe również dlatego, że zawodowe i amatorskie teatry polonijne otoczono opieką już w pierwszych latach funkcjonowania Stowarzyszenia, a ich działalność artystyczna nadal może liczyć na fi nansowe wsparcie.
Pozostałości polskiej obecności na Kresach to ogromny zasób zabytków architektury i sztuki, których stan zachowania wymagał natychmiastowych działań. Wychodząc naprzeciw potrzebom ratowania polskich zabytków, Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” w swoich planach zawarło zadania uwzględniające wykonanie specjalistycznych prac konserwatorskich i rekonstrukcyjnych m.in. polskich cmentarzy, kościołów, klasztorów, a także ich ewidencjonowanie i dokumentowanie. Do realizacji tych zadań powołano w 1993 r. przy Zarządzie Krajowym w Warszawie Ośrodek do spraw Polskiego Dziedzictwa Kulturowego Poza Granicami Kraju kierowany przez prof. Ryszarda Brykowskiego.
Dla organizacji polskich na Wschodzie działających w trudnych warunkach ekonomicznych, a niekiedy w trudnych warunkach politycznych, Stowarzyszenie przygotowało serię książek pt. „Prawa mniejszości narodowych. Polacy w…”. Ukazały się tomy: Białoruś, Czechy, Kazachstan, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Rosja, Rumunia, Ukraina, Węgry, w których zebrane są wszystkie akty prawne w języku oryginału i w polskim tłumaczeniu określające sytuację polskiej mniejszości narodowej. W wersji elektronicznej udostępnione zostały na naszej stronie internetowej.
Podział na kulturę emigracyjną i krajową jest już przeszłością, jednak zasady jej funkcjonowania i fi nansowania w poszczególnych krajach różnią się znacząco. Ogromnie zasłużone instytucje kultury funkcjonujące za granicą borykają się z fi nansowymi problemami. Polonijne muzea, biblioteki i archiwa są depozytariuszami dóbr kultury o ogromnym dla narodu znaczeniu i obowiązek dbania o nie spoczywa na nas wszystkich. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” od początku istnienia przywiązywało uwagę do fi nansowego wspierania polonijnych placówek kulturalnych i naukowych na Zachodzie. Wiele spośród instytucji skupionych w Stałej Konferencji Muzeów, Archiwów i Bibliotek Polskich na Zachodzie może o tym zaświadczyć. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” była – obok Fundacji Rodziny Zaleskich – najważniejszym płatnikiem wielkiego remontu Biblioteki Polskiej w Paryżu.
Ze wsparcia Stowarzyszenia w różnych projektach korzystały między innymi: Biblioteka Polska im. Ignacego Domeyki w Argentynie, Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce, Muzeum i Archiwum Węgierskiej Polonii na Węgrzech, Muzeum Polskie w Rapperswilu, Polski Instytut Naukowy w Ameryce, Polski Instytut Naukowy w Kanadzie i Biblioteka im. W. Stachiewicz, Instytut Polski i Muzeum im. Gen. Sikorskiego w Londynie, Towarzystwo Historyczno-Literackie i Biblioteka Polska w Paryżu. Ponadto Stowarzyszenie współpracowało z orkiestrą im. I. J. Paderewskiego z Chicago i innymi zespołami muzyki klasycznej, np. Camerata Polonia z Wiednia. Wsparciem Stowarzyszenia cieszyła się nie tylko muzyka klasyczna i folklor. Miłośnicy cięższego brzmienia realizują swoje zainteresowania podczas dofi nansowywanych przez Stowarzyszenie festiwali m.in. na Zaolziu czy w Kolonii.
Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” angażowało się także w działalność naukową i popularnonaukową. Organizowano konferencje naukowe poświęcone roli Polaków w badaniu Syberii, rosyjskiego Dalekiego Wschodu i Azji Środkowej, którym towarzyszyły publikacje naukowe, źródłowe, a także wystawy. Stowarzyszenie przygotowało i zaprezentowało również szereg wystaw popularyzujących wiedzę o Polonii, jej historii, dokonaniach i udziale w wydarzeniach historycznych w kraju, w tym także wystawy dotyczące historii Polski adresowane do Polonii. Ważną częścią działań pozostawał przez lata obszar wydawniczy. Stowarzyszenie wydało wiele publikacji naukowych, popularnonaukowych, a także z zakresu literatury wspomnieniowej, pięknej i poezji.
PATRONAT MEDIALNY
OPRACOWANIE INFORMATYCZNE I GRAFICZNE PORTALU - © POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA
ZDJĘCIA - © AGATA PAWŁOWSKA - POLONIJNA AGENCJA INFORMACYJNA
Kopiowanie całości lub części zabronione. Materiał chroniony prawem autorskim.
34832
